Hitlerowcy konfiskowali majątki i kartuskie firmy

Początek II wojny światowej, poza dramatem aresztowań i egzekucji, miał też swój wymiar gospodarczy. Hitlerowcy zaczęli wprowadzać swoje porządki w systemie finansowym, sięgnęli też po prywatne majątki, gospodarstwa i firmy, które likwidowali lub przekazywali Niemcom.

Ponieważ wrzesień to czas, gdy szczególnie wspomina się moment rozpoczęcia II wojny światowej, warto zwrócić uwagę na to, jak wiele wymiarów i skutków miało to wydarzenie. 81 lat temu, dokładnie 4 września o godz. 18.00 rozpoczęła się niemiecka okupacja Kartuz. Hitlerowcy natychmiast przystąpili do tworzenia swojej administracji. Rozpoczęły się aresztowania i krwawa eksterminacja ludności, a także wysiedlenia. 

Warto jednak zwrócić uwagę na wymiar gospodarczy opanowywania Kartuz przez Niemców. Jak czytamy w publikacjach na ten temat, już 11 września marka niemiecka stała się oficjalnym środkiem płatniczym. Jej kurs wynosił 2:1, czyli za 2 złote otrzymywano 1 markę¹.

Niemcy zajęli polskie instytucje skarbowe, a także bankowo-kredytowe w Kartuzach. Zajęto m.in. Bank Ludowy w Kartuzach wraz z jego filami w Chmielnie, Sierakowicach i Stężycy. Skonfiskowany został także majątek Banku Gospodarstwa Krajowego w Kartuzach. 

Krótko po wkroczeniu do miasta niemieckie władze zaczęły przejmować majątki Polaków i Żydów. Początkowo były to zwykłe grabieże towarów, maszyn czy pojazdów. Potem wydany został nawet specjalny dokument, który nakazywał niemieckiej administracji przejęcie polskich firm, sklepów, warsztatów w zarząd komisaryczny. Wyznaczono termin do 15 listopada. 

Znani kartuscy przedsiębiorcy, handlowcy, rzemieślnicy często z dnia na dzień tracili swoje mienie i firmy, które budowali przez lata. Bywało i tak, że Niemcy nie byli w stanie w krótkim czasie znaleźć odpowiedniego "fachowca" do prowadzenia działalności w danej branży. Wówczas pozwalali dotychczasowemu właścicielowi zarządzać swoim przedsiębiorstwem:

(...) Łącznie zajęto 31 firm handlowych, z których 19 zlikwiowano, a 12 za zgodą starosty prowadziło nadal swoją działalność. Zajmowano z reguły cały majątek znajdujący się w posiadaniu danego właściciela, także w innych miejscowościach. W taki sposób zajęte zostały we wrześniu 1939 r. firmy należące do Franciszka Brzeskiego, tj. sklep artykułów spożywczo-kolonialnych, zakład produkcyjny i restauracja w Kartuzach przy ul. Parkowej 9 oraz skład towarów kolonialnych wraz z działką w Sierakowicach. Ze względu na brak fachowca Niemca, dotychczasowy właściciel od 29 września pełnił do odwołania funkcję komisarycznego zarządcy i dalej kierował swoimi zakładami w Kartuzach. Jednakże na zarządcę restauracji w Sierakowicach wyznaczono pełnomocnika Urzędu Powierniczego C. Apfelbauma. Natomiast działkę w tej samej miejscowości wydzierżawiono oddziałowi Spółdzielni Raiffeisen (...)²

Odmienny los spotkał firmy należące do Emila Lniskiego. Zabrano mu sklep towarów kolonialnych i artykułów gospodarstwa domowego, hurtownię soli i materiałów budowlanych oraz restaurację. Firmę przekazano w zarząd Niemcowi, który przed wojną pracował jako sprzedawca w jednym ze sklepów w Gdańsku³.

Podobnych sytuacji było znacznie więcej. Niektórzy przedsiębiorcy, jak Stefan Kurowiak, właściciel sklepu delikatesowego i wyrobów cukierniczych przy ul. Dworcowej został aresztowany i zesłany do obozu Stutthoff. Ten sam los spotkał niebawem jego żonę. Sklep, który trafił w zarząd Niemki został w 1941 zlikwidowany, towary sprzedane, a nieruchomość stała się własnością Rzeszy i miała zostać przekazana Niemcowi walczącemu na froncie⁴. 

Więcej na ten temat można znaleźć w zbiorach Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej w Kartuzach. 

Źródło:

1,2,3,4 - Dzieje Kartuz, t. II, Kartuzy 2001, redakcja naukowa prof. dr hab. Mieczysław Widernik, str. 194 - 202.