Dlaczego w Wigilię nie wolno podsłuchiwać zwierząt? To mroczna historia

Na Kaszubach wierzono, że w wigilijną noc zwierzęta mówią ludzkim głosem, ale że próba ich podsłuchiwania może się źle skończyć. Powszechna jest dość mroczna historia na ten temat.

Boże Narodzenie, czyli po kaszubsku Gòdë, to wyjątkowy czas związany z wieloma zwyczajami i tradycjami, wierzeniami i przesądami. Wiele z nich nie przetrwało do obecnych czasów, ale niegdyś miały one ogromne znaczenie dla kaszubskiej społeczności. 

Szczególnie wigilijny wieczór pełen był symboli - ważne było to co pojawia się na stole, ale wiele istotnych rzeczy działo się w domu i w obejściu. Ponieważ w domach palono niegdyś głównie drewnem, tego dnia ogień w kuchennym piecu powinien był rozpalić gospodarz. Następnego dnia popiół po z wigilijnego ognia rozsypywano na pola wierząc, że zapewni to urodzaj¹.

Panny, po wieczerzy wigilijnej wychodziły przed dom, by w tę niezwykłą noc wywróżyć sobie jaki będzie ich przyszły mąż. Posłużyć do tego miały... sztachety w płocie. 

(...) Zwyczaj polegał na odliczaniu palików w płocie. Dziesiąta w kolejności sztachetka znamionowała cechy zewnętrzne przyszłego wybranka. Mógł być takim jak ten dziesiąty palik: niski, wysoki, cienki, gruby, gładki lub chropowaty, mocny bądź słaby, zmurszały i stary (...)²

Gospodarze w ten dzień dbali szczególnie o drzewa w sadach. Owiązywano je słomą. Znany jest też zwyczaj wigilijnego bielenia drzew, ale gospodarze uderzali też w każdy pień dzwonkiem wierząc, że to pobudzi jabłonie i grusze do życia³. 

Szczególnie znany i powszechne było wierzenie w to, że w wigilijną noc zwierzęta mówią ludzkim głosem. Nie wolno było jednak podsłuchiwać zwierząt. Dlaczego? 

(...) W ludowej literaturze najbardziej znana jest opowieść o gospodarzu, który wbrew zakazowi zakradł się do obory, by sprawdzić czy rzeczywiście zwierzęta będą mówiły ludzkim głosem. Przekonał się, bowiem usłyszał, jak jeden wół powiedział do drugiego, tego bardziej leniwego: "Wstawaj, bo za trzy dni powieziemy naszego gospodarza do grobu". Gospodarz przeraził się i zmarł rażony atakiem serca. Trzeciego dnia odbył się jego pogrzeb (...)⁵. 

Na Kaszubach, przed wyjściem na pasterkę gospodarze budzili wręcz zwierzęta, by nie przespały momentu narodzin Jezusa oraz czasu, kiedy mogą porozmawiać ludzkim głosem. 

Jak pisze Roman Landowski w swojej książce, tej nocy domostwa były też wyjątkowo oświetlone, a na rozdrożach palono nawet ogniska. Miało to wymiar praktyczny - chodziło o to, by idący do kościoła na pasterkę nie zbłądzili, ale był też i wymiar symboliczny i chodziło i zapewnienie sobie powodzenia na przyszły rok.

Więcej na ten temat w zbiorach Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej w Kartuzach.