Zamknij

Lasy w Niepodległej. Od pozaborowej rzeczywistości do nowoczesnego leśnictwa

10:16, 12.11.2018 materiał nadesłany przez Nadleśnictwo Kartuzy Aktualizacja: 15:03, 20.11.2018
Skomentuj Prezentacja ręcznej piły przez robotników leśnych i zdjecie ilustrujące pozyskanie drewna. Lata 50. XX wieku. fot. archiwum Nadleśnictwa Kartuzy Prezentacja ręcznej piły przez robotników leśnych i zdjecie ilustrujące pozyskanie drewna. Lata 50. XX wieku. fot. archiwum Nadleśnictwa Kartuzy

Lasy Państwowe są niemalże równolatkiem odrodzonej Rzeczypospolitej. Te dwie ścieżki dziejów splatały się ze sobą – ewoluowało państwo, jak i lasy. Przeszły ciężką drogę, podobnie jak Polska: od spustoszonych przez zaborców lasów koronnych, poprzez próby odbudowania, kolejną wojnę, okres komunizmu po dzisiejszą – nowoczesną gospodarkę leśną.

24 października 1795 r. Polska została wymazana z mapy Europy. Na 123 lata ościenne mocarstwa: Rosja, Prusy i Austria podzieliły między siebie ziemie Rzeczpospolitej.  Lasy na zagrabionych ziemiach polskich podporządkowano interesom zaborców. Od końca XVIII w. w Cesarstwie Austrii wpływy ze sprzedaży lasów państwowych ratowały wiecznie kulejący rządowy budżet. Do lat 70. XIX w. w Galicji powierzchnia dawnych lasów koronnych zmniejszyła się o ponad dwie trzecie. Równie wyniszczającą politykę prowadzono w zaborze rosyjskim. W 1838 r. na sprzedaż przeznaczono niemal połowę lasów.

W zaborze pruskim majątki leśne intensywnie wyprzedawano do 1830 r. Później powiększano zasoby państwowe, zalesiając grunty, które nie nadawały się dla rolnictwa. W ciągu 123 lat Polska utraciła ok, 1,7 mln ha lasów, w granicach przedrozbiorowych zajmowały one 37 proc., a w 1918 r. zaledwie 23 proc. ziem polskich.

fot. archiwum Nadleśnictwa Kartuzy

Ocalić lasy

W październiku 1918 r. zaczęto odbierać lasy z rąk zaborców: austriackiego i niemieckiego. Na organizację nowego zarządu lasów przyznany został specjalny kredyt. W teren ruszyły zespoły zaopatrzone w pieniądze i mapy, aby budować struktury organizacyjne.

Odzyskanie niepodległości nie oznaczało jednak końca bezładnych wyrębów. Wielu prywatnych właścicieli lasów w panice je wycinało, gdyż obawiali się niejasnego przyszłego statusu własnościowego lasów. Aż do 1921 r. Polska nie miała ostatecznie ustalonego terytorium. Rabunkową eksploatację przyspieszyła uchwała z 1920 r. o wywłaszczeniu lasów, a potem ustawa z lipca 1923 r., nakładająca na właścicieli lasów obowiązek dostarczania puli drewna na odbudowę kraju.

Przełom w regulacjach odnoszących się do lasów nastąpił w 1924 r. 28 czerwca tego roku prezydent wydał rozporządzenie o statucie przedsiębiorstwa „Polskie Lasy Państwowe”. Rozporządzenie to dało podwaliny pod obecne Lasy Państwowe. Przedsiębiorstwo to miało być jednym z gwarantów reform ekonomicznych wprowadzonych przez Władysława Grabskiego. Dochody ze sprzedaży drewna zapewniały część wpływów do Skarbu Państwa. Polskie drewno było eksportowane do ponad 20 krajów, a pod względem wartości było na pierwszym miejscu przed węglem i naftą.

Odbiór drewna w latach 60. XX wieku w Leśnictwie Glinne. fot. archiwum Nadleśnictwa Kartuzy

Adam Loret, pierwszy dyrektor naczelny Lasów Państwowych, ogromnie zasłużył się dla leśnictwa w II RP, tworzenia nowoczesnych struktur, a potem rozwoju LP. Pod jego rządami dokonano inwentaryzacji leśnych zasobów oraz likwidacji koncesji dla przedsiębiorstw prywatnych na eksploatację polskich lasów. Lasy Państwowe zdecydowanie postawiły na wyrąb i wyróbkę drewna własnymi siłami. Rozwinęły też własny nowoczesny przemysł drzewny – tartaki LP słynęły z wysokiej jakości produkcji.

Adam Loret powiedział:

„Tylko państwo jako właściciel jest w stanie przez racjonalne gospodarowanie lasami uwydatnić wszystkie ekonomiczne, przyrodnicze, kulturalne korzyści, płynące dla kraju.”

O historii Nadleśnictwa Kartuzy w tym okresie pisaliśmy TUTAJ.

W trosce o przyrodę

Leśnicy od początku II RP dążyli do ochrony najcenniejszych zasobów, walcząc o ich zachowanie. W maju 1932 r. utworzono Park Narodowy w Pieninach. Kolejnym obiektem tego rodzaju był Park Narodowy na Czarnohorze w Karpatach Wschodnich. Podjęto przygotowania do tworzenia dalszych parków, m.in. w Tatrach i na Babiej Górze.

W 1924 r. w Puszczy Białowieskiej utworzono nadleśnictwo „Rezerwat”. W 1932 r. przekształcono je w Park Narodowy w Białowieży, pozostający w administracji LP.  Przed I wojną światową w puszczy żyło około 750 żubrów. Niestety, wojenna zawierucha i kłusownictwo doprowadziło do ich wyginięcia na tym terenie. W 1929 r. rozpoczęto restytucję żubra w Białowieży. Zakupiono wówczas siedem osobników, do wybuchu II wojny światowej Polska miała już 30 żubrów, ulokowanych m.in. w Białowieży.

Wiele uwagi poświęcano m.in. ochronie łosia, rysia, żbika, żółwia błotnego i ochronie siedlisk bobra czy niektórych ptaków szponiastych. Do 1939 r. powstało 186 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni ponad 28 tys. ha. W Nadleśnictwie Kartuzy utworzono wówczas (1916 r.) dwa rezerwaty „Kurze Grzędy”  i „Staniszewskie Błoto”, które chroniły miejsca lęgowe głuszców.

Leśnicy w obronie Ojczyzny

W 1933 r. staraniem Związku Leśników Polskich i kierownictwa LP powołano do życia Przysposobienie Wojskowe Leśników. Do wybuchu II wojny  każdy leśnik, od gajowego do nadleśniczego i dyrektora, miał za sobą szkolenie wojskowe.

We wrześniu 1939 r. leśnicy stanęli do obrony ojczyzny. W działaniach zbrojnych wzięło udział prawie 4,5 tys. osób zawodowo związanych z leśnictwem. Podczas wojny na ziemiach okupowanych przez III Rzeszę życie straciło ok. 1650 leśników. Szacuje się, że ok. 3 tys. leśników zostało zamordowanych na Wschodzie. Lista Katyńska zawiera nazwiska 724 leśników.  W Charkowie został zamordowany nadleśniczy Nadleśnictwa Kartuzy – Sobiesław Mościcki.

Sobiesław Mościcki, fot. archiwum Nadleśnictwa Kartuzy

Leśnicy działali też w tajnych strukturach. Delegatura Rządu RP na Kraj powierzyła sprawy dotyczące leśnictwa Teofilowi Lorkiewiczowi. Utworzył on tajną administrację leśną. Zadaniem konspiracyjnych komórek było m.in. sabotowanie administracji niemieckiej, przeciwdziałanie rabunkowi lasów, a także współpraca ze zbrojnym podziemiem. Nadleśniczy Nadleśnictwa Kartuzy  był pełnomocnikiem Delegatury Rządu na Kraj ds. leśnych w obwodzie Końskie.

Gustaw Spława- Neyman. fot. archiwum Nadleśnictwa Kartuzy

O losach kartuskich leśników walczących o ojczyznę można przeczytać TUTAJ.

Powojenna rzeczywistość

W 1944 r. nowe władze znacjonalizowały większość lasów prywatnych. W ten sposób państwo skupiło w swych rękach ok. 85 proc. powierzchni krajowych lasów, przejmując zarazem prawie cały przemysł leśny i drzewny.

W 1945 r. lesistość Polski wynosiła zaledwie 20,8 proc., a lasy zajmowały ok. 6,5 mln ha. Po wojnie zaczął się też wielki plan zalesiania kraju, do 1970 r, zalesiono niemal milion hektarów terenu, dzięki czemu lesistość Polski wzrosła do 27 proc. Mimo że presja na zwiększanie pozyskania drewna rosła, to od czasu zakończenia II wojny światowej, zasoby drzewne na pniu wzrosły z ok. 695 mln m3 w 1946 r. do 1,4 mld m3 w 1989 r. Dziś wynoszą ponad 2 mld m3.

Pozyskanie drewna. fot. archiwum Nadleśnictwa Kartuzy

Nowoczesne leśnictwo

Zalążek ustrojowej reformy leśnictwa wprowadzono ustawą o lasach, uchwaloną przez Sejm 28 września 1991 r. Na mocy tej ustawy powstało Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. Bardzo ważnym rozwiązaniem stało się utworzenie funduszu leśnego – mechanizmu wsparcia dla nadleśnictw. Przyjęto zasadę, ze LP nie korzystają z budżetu państwa, a tym samym nie obciążają kieszeni podatnika.

W ustawie z 1991 r. znalazł się również zapis, będący fundamentem obecnego leśnictwa, o trwale zrównoważonej gospodarce leśnej. Ustawodawca ponad korzyści ekonomiczne postawił wielofunkcyjność polskich lasów.

Stając się członkiem Unii Europejskiej Polska zobowiązała się do realizacji programu Natura 2000 i postanowień dwóch wytycznych: dyrektywy ws. ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory oraz dyrektywy ws. ochrony dzikiego ptactwa. Obecnie 38 proc. gruntów w zarządzie LP wchodzi w skład sieci Natura 2000. Ustawa o lasach wprowadziła do planu urządzenia lasu nieodłączną jego część – program ochrony przyrody.

Oto jak kształtowały się losy Nadleśnictwa Kartuzy w ciągu ostatnich 28 lat (kliknij).

Polskie lasy są narażone na wiele niekorzystnych czynników związanych z presją cywilizacji, to m.in. gradacje owadów i choroby grzybowe. Szokiem była w latach 80. katastrofa w Górach Izerskich, gdzie lasy zaczęły masowo zamierać. Sztucznie sadzone od XIX w. sudeckie świerczyny nie zniosły narastającego ciężaru emisji przemysłowych, napływających z Czech, Niemiec i Polski.

U schyłku XX w. zjawisko rozpadu sztucznie sadzonych świerczyn, obserwowane w niemal całej Europie, z ogromną mocą wystąpiło w Beskidach. Na początku drugiej dekady XXI w. na skutek gradacji kornika zaczęły masowo zamierać świerki w Puszczy Białowieskiej. W 1992 r. ofiarą największego w powojennej historii polskiego leśnictwa pożaru padło ponad 9 tys. ha lasów śląskich nadleśnictw: Rudy Raciborskie, Rudziniec, Kędzierzyn.

Coraz częściej we znaki dają się we znaki huraganowe wiatry. W lipcu 2002 r. potężny huragan nawiedził Puszczę Piską, nawałnica z 11 na 12 sierpnia 2017 r. przewaliła się przez kilkadziesiąt nadleśnictw i uszkodziła lasy na ok 80 tys. ha. Dotknęła też Nadleśnictwo Kartuzy powalając 50 tys m3 drewna.

Leśnictwo Kamionka po nawałnicy z 2017 r. fot. archiwum Nadleśnictwa Kartuzy

Dla lasu, dla ludzi

Las pełni wiele funkcji. Stanowi schronienie dla rzadkiego gatunku roślin czy zwierząt, pochłania dwutlenek węgla, jest miejscem wypoczynku i odpowiedzialnie zagospodarowany – dostarcza drewna. Leśnicy muszą godzić te role i patrzeć na las we wszystkich wymiarach: społecznym, przyrodniczym i gospodarczym. Zachowanie równowagi pomiędzy potrzebami przyrody a potrzebami człowieka to wyzwanie, któremu leśnicy starają się sprostać każdego dnia.

Leśnicy chronią las przed chorobami, pożarami, zanieczyszczeniami oraz przed skutkami kłusownictwa i wandalizmu. Budują obiekty turystyczne i parkingi. Dziś na terenach zarządzanych przez LP znajduje się ponad tysiąc ścieżek dydaktycznych, są wiaty i sale edukacyjne. Lasy, prowadząc zrównoważoną gospodarkę, dostarczają również najbardziej ekologicznego i odnawialnego surowca, czyli drewna.

Parking w Leśnictwie Dąbrowa. fot. archiwum/J. Pawlikowski

To wszystko odbywa się zgodnie z utrzymaną od lat zasadą samofinansowania, czyli pokrywania kosztów z własnych przychodów. Warto pamiętać, że Lasy Państwowe, chroniąc i udostępniając lasy, nie korzystają ze środków państwowych. Co roku natomiast branża drzewna wytwarza ponad 2 proc. polskiego PKB, a w firmach przetwarzających drewno pracuje ok. 300 tys. osób.

Lasy w liczbach

Powierzchnia lasów – 9,2 mln ha
Powierzchnia lasów zarządzanych przez LP – 7,1 mln ha
Średni wiek drzewostanów:

1945 – 44 lata
2017 – 59 lat

Powierzchnia lasów powyżej 80 lat:

1945 – 0,9mln ha
2017 – 2 mln ha

Lesistość Polski:

1945 – 20,8 proc.
2017 – 29,6 proc.

530 mln m3 – o tyle w ciągu ostatnich lat wzrosły zasoby drzewne w LP
286 m3/ha –  to przeciętna zasobność drzewostanów na hektar
65 proc. gatunków roślin, zwierząt i grzybów związanych jest z lasem

Formy ochrony przyrody:

- rezerwaty przyrody -1282
- pomniki przyrody (grupy i pojedyncze drzewa) – 10 294
- użytki ekologiczne – 8937
- strefy ochronne wokół gatunków – 3655

Natura 200 w Lasach Państwowych:

- 38 proc powierzchni LP (2890 tys. ha)
- 133 obszary ptasie (2216 tys. ha)
- 708 obszarów o znaczeniu dla Wspólnoty (1661 tys.ha)

Lasy ochronne zajmują 53,7 proc. całkowitej powierzchni LP
Las o dominującej funkcji gospodarczej – 45,4 proc.
Wodochronne – 21,8 proc.
Wokół miast – 8,7 proc.
Cenne przyrodniczo – 8,1 proc.
Glebochronne – 4,5 proc.
Rezerwaty – 1,4 proc.
Obronne – 1,7 proc.
Uszkodzone przez przemysł – 6,5 proc.
Pozostałe – 2,4 proc.

(materiał nadesłany przez Nadleśnictwo Kartuzy)

Co sądzisz na ten temat?

podoba mi się 0
nie podoba mi się 0
śmieszne 0
szokujące 0
przykre 0
wkurzające 0
facebookFacebook
twitterTwitter
wykopWykop
komentarzeKomentarze

komentarz(2)

KMMKMM

4 1

A ilu leśników straciło życie z rąk NKWD? Już "niby" po wojnie? 15:14, 12.11.2018

Odpowiedzi:1
Odpowiedz

antykosmitaantykosmita

2 1

90% NKWD-zistów to byli ż...... 19:58, 12.11.2018


reo
0%