Żydzi - zapomniani sąsiedzi. Przypomną o nich m.in. w Kartuzach

Kartuzy przed wojną zamieszkiwało około 50 Żydów- kupców, rzemieślników, społeczników. Stanowili nieodłączny element tej małej społeczności, aż do tragicznych czasów II wojny światowej. Później o nich zapomniano. Pamięć o dawnych sąsiadach chce przywołać Fundacja Kultury Zbliżenia.

W Kartuzach na początku XX wieku mieszkało około sto osób wyznania mojżeszowego. Żydzi stanowili prawie 4 proc. tej ponad trzytysięcznej społeczności. Przed II wojną ich liczba zmniejszyła się, m.in. w wyniku emigracji, do 45 osób. Stanowili nieodłączną część Kartuz: byli kupcami, społecznikami, rzemieślnikami.

h3. Żyli obok nas

Kto dziś pamięta, że Jacob Rabow był właścicielem piekarni i domu towarowego przy pl. św. Brunona? Kto pamięta, że przy placu sklep pasmanteryjny prowadził Sally Arendt, że tam też mieścił się hotel rodziny Berentów? Kto wie, że przy Rynku bracia Nathan i Jacob Abrahamsonowe postawili swoje, istniejące do dziś kamienice. Kto wie, że w okazałej kamienicy przy ul. Parkowej 8 mieszkał zamożny kupiec Josef Rosenberg - właściciel sklepu obuwniczego "Bałtyk"? Kto pamięta, że przy ul. Kościuszki 7 swój warsztat zegarmistrzowski miał Heinz Pintus? - pyta Ryszard Leszkowski w artykule "Pamięci kartuskich Żydów", opublikowanym przed czterema laty w Gazecie Kartuskiej.

Kartuzy przed niespełna stu laty były społecznością wielokulturową. Egzystowali tu obok siebie Żydzi, Polacy, Niemcy. Miasto to od 1932 było siedzibą jednej z największych gmin żydowskich na Pomorzu! Znajdowała się tu synagoga i żydowski cmentarz. Do gminy żydowskiej w Kartuzach należało 860 członków nie tylko z powiatu kartuskiego, ale również wejherowskiego, kościerskiego oraz puckiego.

W 1939 r. hitlerowcy rozebrali synagogę i zdewastowali cmentarz. Kartuscy Żydzi zostali zamordowani, jak przypuszcza Hanna Domańska w książce "Kamienne drzewo płaczu" - w okolicznych lasach albo wywiezieni ich do któregoś z obozów koncentracyjnych, znajdujących się w pobliżu Gdańska.

Nie pozostał po nich prawie żaden ślad. W miejscu synagogi znajduje się dziś bank, w miejscu cmentarza - osiedlowa kotłownia.

h3. Chcą przypomnieć

O zapomnianych sąsiadach chce przypomnieć Fundacja Kultury Zbliżenia. Zamierza przybliżyć mieszkańcom kulturę i tradycję mniejszości narodowych, nierozerwalnie związanych z Pomorzem i kulturą polską. W tym roku będzie to właśnie judaizm. Spotkania z zapomnianymi sąsiadami odbędą się w Kartuzach oraz Bytowie.

- W ramach naszego projektu zapraszamy na warsztaty z koszernej kuchni oraz wykład o podstawach judaizmu. Zaprezentujemy program muzyczno-kabaretowy ?Do niezobaczenia się z Panem? oraz film dokumentalny ?Żadnego prawa nie złamałem?: historia, która wydarzyła się w województwie pomorskim podczas II wojny światowej - zapowiadają twórcy wydarzenia.

W niedzielę 11 października w Kartuskim Centrum Kultury od godz. 14.00 będzie można zapoznać się z kulturą żydowską, religią, tragiczną historią. Od 14.00 do 16.00 warsztaty "Robimy chałę", czyli pokaz koszernej kuchni, poprowadzi Hanna Kossowska. Od 16.30 do 17.30 przybliży podstawy judaizmu. Od 17:45 do 19:30 potrwają projekcje filmów ?Żadnego prawa nie złamałem? i ?Żydowskie Miasteczka? oraz spotkanie z reżyserem Andrzejem Dudzińskim. Od 20:00-21:30potrwa program muzyczno-kabaretowy ?Do niezobaczenia się z panem? w reżyserii Marka Branda.

Projekt dofinansowany jest ze środków Województwa Pomorskiego. Patronat Honorowy nad wydarzeniem objęli: Mieczysław Struk ? Marszałek Województwa Pomorskiego, Ryszard Sylka ? Burmistrz Bytowa, Mieczysław Grzegorz Gołuński ? Burmistrz Kartuz. Wstęp wolny.

(oprac. na podst.: mat.pras.; "Wirtualny Sztetl":http://www.sztetl.org.pl/pl/city/kartuzy/; Gazeta Kartuska nr 36(1069), 6 września 2011 r.)