Wstępne wyniki Spisu Powszechnego. Mniej osób deklaruje przynależność kaszubską. "Wymieramy"

Główny Urząd Statystyczny opublikował wstępne wyniki Narodowego Spisu Powszechnego w zakresie struktury narodowo-etnicznej oraz języka kontaktów domowych. Kaszubi są jedną z najliczniej deklarowanych identyfikacji narodowo-etnicznych - przynależność kaszubską wskazało 176,9 tys. osób. Ale to o ponad 50 tys. mniej niż 10 lat temu.

W spisie ludności w 2021 r. - podobnie jak w 2011 r. – przynależność osób do odpowiedniej społeczności narodowej lub etnicznej była określana w drodze swobodnej deklaracji narodowościowej. Zachowane zostało również rozwiązanie umożliwiające osobom spisywanym wyrażenie złożonych tożsamości narodowościowych, poprzez zadanie dwóch pytań (pytania podwójnego) o narodowość.

Wstępne wyniki spisu ludności z 2021 r. wskazują, że ludność o polskich identyfikacjach narodowościowych obejmowała w sumie 37149,5 tys. osób, co stanowi 97,7% ogółu mieszkańców Polski, natomiast o innych niż polska identyfikacjach– 1339,6 tys. osób, czyli 3,5%.

- Wstępne dane wskazują na utrzymujące się poczucie odrębności etnicznej społeczności regionalnych w Polsce. Do najliczniejszych identyfikacji narodowo-etnicznych, poza inną niż polską identyfikacją, należy zaliczyć deklaracje śląskie i kaszubskie - wskazuje GUS.

O 50 tys. mniej Kaszubów niż 10 lat temu

W sumie odnotowano – jako odpowiedź na pierwsze lub drugie pytanie etniczne – 585,7 tys. deklaracji śląskich, co w stosunku do identyfikacji innych niż polska stanowi 43,7%, przy czym 231,8 tys. osób wskazało identyfikację śląską jako pierwszą, a 353,9 tys. osób jako drugą.

Kolejną najliczniej reprezentowaną grupą były osoby deklarujące przynależność kaszubską - 176,9 tys. osób (co stanowi 13,2% wśród ogółu osób deklarujących identyfikację inną niż polską). Grupa ta częściej deklarowała identyfikację kaszubską jako drugą (162,2 tys.). Natomiast 14,6 tys. osób wskazało identyfikacją kaszubską jako pierwszą. 

Warto przypomnieć, że według Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku śląską tożsamość narodową zadeklarowało 809 tys. osób. Natomiast kaszubską 228 tysięcy, z czego 212 tys. stanowiły deklaracje przynależności polsko-kaszubskiej, a 16 tys. - wyłącznie kaszubskiej.

Ile osób deklaruje posługiwanie się językiem kaszubskim?

W spisie ludności 2021 r., podobnie jak w poprzednim spisie, obok pytania o przynależność narodowo-etniczną zadawano pytanie o język używany w kontaktach domowych, które dawało respondentom możliwość wymienienia dwóch języków niepolskich, niezależnie od tego, czy były one używane z językiem polskim, czy też nie.

Na podstawie wstępnych wyników badania spisowego można stwierdzić, że w zdecydowanej większości ludność Polski posługuje się w kontaktach domowych językiem polskim. Używanie tego języka zadeklarowało w sumie 37427,6 tys. osób, co stanowi 98,4% ogółu ludności, a większość z tego tj. 35886,7 tys. (94,3 %) - posługuje się nim jako jedynym.

Do najczęściej wymienianych języków innych niż polski, używanych w kontaktach domowych, należy język angielski, który zadeklarowało 704,4 tys. osób, a następnie język śląski – 457,9 tys. osób.

Na kolejnych miejscach uplasowały się: język niemiecki – 199,0 tys., kaszubski – 87,6 tys., rosyjski 59,9 tys. oraz ukraiński 53,2 tys. osób. 

Jako jedyny język używany w domu kaszubski wskazało 1,7 tys. osób. 

W spisie powszechnym z 2011 roku używanie języka kaszubskiego w domu zadeklarowało 108 140 osób, a jako ojczystego - 13 799.

Działacze kaszubscy zaniepokojeni

Wyniki te wywołały poruszenie wśród działaczy i osób związanych z kulturą i językiem kaszubskim.

Daria Kaszubowska - pisarka, opublikowała filmik, w którym apeluje o rozpowszechnianie kaszubszczyzny i języka kaszubskiego. 

Gracjan Fopke - dziennikarz i działacz kaszubski stwierdził krótko: "wymieramy".

- Starszi Kaszëbi òdchôdają na drëdżi swiat, a jich pòtómkòwie ju so z kaszëbsczim pòchòdzenim nie identyfikùją - napisał w mediach społecznościowych. 

- Stało się to czego się obawiałem, ubyło nas - Kaszubów około 56 tys. Coś poszło nie tak przez ostatnie 10 lat w sprawie budowania tożsamości. Przyczyn zapewne jest wiele i nie ma prostych odpowiedzi i rozwiązań, ale jeżeli nic się teraz i już nie zacznie zmieniać, to za 50 lat nie będzie Kaszubów - napisał Jack Słomión z Fundacji Kaszuby.

Winne polityczne i wewnątrzkaszubskie spory?

Michał Kargul, wiceprezes Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, wydał szeroki komentarz ws. wyników Spisu Powszechnego. Ma on zgoła inny wydźwięk. 

- No i można by załamać ręce i wieszczyć (co modne od lat), że Kaszubi wymierają gdyby nie pewne wątpliwości - napisał. - Najkrócej rzecz ujmując, to NSP 2021 odbywający się w erze pandemii nie był sukcesem organizacyjnym. Do końca pewnie nigdy się nie dowiemy jak duże GUS napotkał trudności, natomiast jesienią ub.r. podał on jedną istotną informacje, którą tu należy uwzględnić. Aż dla 3 747 600 osób nie ustalono tożsamości etnicznej. Z czego dla województwa pomorskiego było to 277 tys. osób. W tych liczbach zawierają się osoby, które w ogóle nie wypełniły ankiety spisowej, albo na pytania dotyczące deklaracji tożsamościowej nie odpowiedzieli. Tak duża liczba braku deklaracji była zresztą wg. GUS jednym z głównych powodów tego, że na wstępne wyniki tego, cyfrowo przecież przeprowadzanego spisu, czekaliśmy ponad półtora roku. Stosując narzędzia statystyczne pracownicy Urzędu dokonali bowiem przeliczeń „rozdzielając” owe 3 miliony 700 tysięcy ludzi na poszczególne grupy deklarujące różną tożsamość. Tak, że wg dzisiejszych danych nie ustalono tożsamości jedynie 473 300 osób.

Podkreśla, że cała metodologia i proces publikowania danych nie budzi wielkiego zaufania. Wskazuje także na 300 tysięczny spadek deklaracji śląskich.

- Nie wierzę, by tak duży spadek był wynikiem naturalnego procesu „wymierania” Kaszubów. Mówimy w końcu o grupie z najwyższym w Polsce przyroście naturalnym, gdzie dodatkowo właśnie młode pokolenie przez ta dekadę poddawane było intensywnym procesom uświadamiania tożsamościowego w szkołach. Raczej mamy tu do czynienia ze zjawiskiem nie podawania tożsamości kaszubskiej przez część osób, które tak zrobiły w 2011 roku. Co istotne spadek deklaracji dotyczy także osób deklarujących kaszubskość jako pierwszą tożsamość (w tej grupie w 2011 roku, dla zdecydowanej większości była to też tożsamość jedyna) - pisze wiceprezes ZK-P. 

Według niego wpływ na te wyniki miały dwa niekorzystne zjawiska: klimat politycznego sporu w skali kraju i wewnątrzkaszubskie animozje w skali regionu. 

- Czekamy na ostateczne wyniki. Zwłaszcza na informacje o Kociewiakach. Także pełne wyniki dadzą nam prawdziwy obraz co do samej metodologii, i mówiąc wprost wiarygodności wyników spisowych. Nie ulega jednak wątpliwości, że Kaszubów jest mniej niż w 2011 roku i spada także, chociaż wolniej, grupa użytkowników kaszubskiego. To jest na pewno sprawa nad którą liderzy kaszubscy muszą się pochylić, ale najgorszym z możliwych rozwiązań jest szukanie czyichś win, i wygłaszanie prostych recept na wzrost kaszubskości na Kaszubach. Praca i współpraca – tak bym widział to co przed nami - podsumował Michał Kargul.