Buk ? prawdziwy król kaszubskich lasów

Buk to jedno z najpiękniejszych drzew liściastych rosnących w kaszubskich lasach. Tysiąc lat temu lasy bukowe porastały gęsto niemal całą powierzchnię Polski, dziś stanowią jedynie 5,5 procent rodzimych drzewostanów.

Buk pospolity dorasta do ok. 25-30 m wysokości (wyjątkowo 45 m), ma średnicę pnia do 1,5 metra. Jeśli rośnie w leśnych skupiskach, ma proste walcowate pnie. Te, które rosną pojedynczo mają pień grubszy, który rozdziela się nad ziemią na ogromne konary. Kwitnie od kwietnia do maja. Jest drzewem wiatropylnym, jednopiennym ? to znaczy, że na jednym egzemplarzu znajdują się kwiaty męskie i żeńskie.

Z każdego kwiatu żeńskiego powstaje jeden owoc, a w okrywie mieszczą się dwa, czasem trzy trójgraniaste orzeszki zwane bukwią. Orzeszki zawierają duże ilości tłuszczów i białek, a także celulozę oraz kwas jabłkowy i cytrynowy, dlatego są chętnie zjadane przez ptaki i ssaki leśne. W rozprzestrzenianiu buka duży udział mają wiewiórki i sójki, które jesienią zbierają owoce i ukrywają je w swoich kryjówkach, a potem o nich zapominają.

h3. Rzadki okaz w Polsce

Buk po przetworzeniu na węgiel drzewny służył w hutach do wytapiania żelaza. Właśnie dlatego drzewo to było intensywnie wycinane. Gdy ludzie zaczęli korzystać z węgla kamiennego, buk mógł ?odetchnąć?.

Drzewo to najlepiej czuje się w klimacie nadmorskim. Szkodzi mu duży mróz i późne przymrozki. Wówczas w pniu drzewa powstają pęknięcia mrozowe, którym towarzyszą tzw. listwy mrozowe. Ta deformacja pnia wygląda jak podłużne, silne nabrzmienie. Właśnie z powodu silnych mrozów na przełomie lat 1928 i 1929 buki zamarły na bardzo dużym obszarze Polski.

Obecnie północno-zachodnia i południowa część Polski to jedne z nielicznych miejsc w kraju, gdzie zachowały się zwarte i rozległe drzewostany bukowe. Dziś buczyny stanowią jedynie 5,5 procent rodzimych drzewostanów. Pomorze, góry ? głównie Karpaty i w mniejszym stopniu Sudety, to części kraju, w których buk się zachował w większej ilości w lasach. Jedne z najdorodniejszych buczyn na Pomorzu rosną na Kaszubach.

h3. Buk królem na Kaszubach

W Nadleśnictwie Kartuzy jest go aż 20 procent, a warunki naturalne sprawiają, że z pewnością będzie go zdecydowanie więcej. Może więc śmiało pretendować do tytułu króla kaszubskich lasów. W leśnictwie Bilowo, które ma 1000 ha, buk zajmuje aż połowę powierzchni. Duże kompleksy buczyn odnaleźć można także w leśnictwie Kolańska Huta.

- Klimat na Kaszubach sprzyja bukowi, a do ekspansji prowokuje go zwłaszcza obserwowany od lat wzrost średniej temperatury. Warunki panujące na naszym terenie są optymalne dla buka, jak i jodły ? twierdzi leśniczy z Bilowa Jacek Duda

- Buki rosnące na terenie Nadleśnictwa Kartuzy, a zwłaszcza w leśnictwie Bilowo nierzadko są bardzo dobrej jakości. Często do wysokości kilkunastu metrów są gładkie, pozbawione gałęzi. Właśnie takie drzewa użytkownicy drewna bardzo sobie cenią ? dodaje zastępca nadleśniczego Michał Majewski.

Kaszubskie buczyny są niezwykłej urody, widać to zwłaszcza wiosną i jesienią, gdy w jeziorach odbija się zieleń lub czerwień liści. Buk tworzy także swego rodzaju monokultury, które są bardzo odporne, nie poddają się ani owadom, ani niesprzyjającym warunkom pogodowym. Dzięki silnemu systemowi korzeniowemu nie podda się także łatwo niszczącym i gwałtownym wiatrom.

- Buk jest twardym zawodnikiem. Jeśli odnawia się naturalnie, to żaden gatunek drzewa rosnący w jego pobliżu nie ma szans na rozwój. Buk zakwasza i zacienia glebę wokół siebie ? tłumaczy Jacek Duda. - W leśnictwie Bilowo rośnie jeszcze na przykład świerk, który w większości został posadzony przez Niemców. Pod nim buki samoistnie odradzają się, jednak nigdy nie będzie na odwrót. Świerk czy dąb nigdy nie wygrają z bukiem.

Buk naturalnie wysiewa się bardzo intensywnie. Na hektarze kiełkują miliony siewek. Co ciekawe, nie zaszkodzą bukom nawet sarny i jelenie, choćby zjadły mnóstwo wschodzących i podrośniętych buków.

W kartuskich lasach najstarsze nieopisanej urody 250-letnie buki spotkamy w rezerwacie przyrody ?Zamkowa Góra? znajdującym się w najbliższej okolicy Kartuz. Niewiele młodsze, ale równie malownicze są buczyny porastające północne fragmenty rezerwatu ?Lubygość? w Lasach Mirachowskich.

h3. Jakie jest drewno bukowe?

Drewno bukowe posiada mnóstwo cech, które sprawiają, że jest drewnem wyjątkowym. Ma różowawą barwę, jest twarde, ciężkie, spoiste. Niegdyś toczone były z niego części do maszyn. Drewno bukowe ze względu na podatność na skrawanie i łuszczenie sprawdza się jako materiał, z którego tworzy się liczne przedmioty użytku codziennego, np. meble, ale też beczki, skrzynki, narzędzia, wełnę drzewną, fajki, instrumenty muzyczne, czy przyrządy sportowe.

W dawnych czasach, zwłaszcza w Beskidach, z buka tworzono tzw. fakle. Były to pochodnie, które tworzyły wióry wystrugane z bukowego drewna. Ich zadaniem było oświetlanie kurnych chat. Fakle zostały wyparte przez lampy naftowe.

Obecnie z modalu, czyli włókna tego drzewa, produkowane są ubrania, bielizna, odzież sportowa, pościel. Materiał ten pochłania o 50% więcej wilgoci niż bawełna. Jest bardzo przyjazny dla skóry, ponieważ utrzymuje ją suchą i umożliwia jej oddychanie.

h3. Rezerwat Zamkowa Góra - tu warto się wybrać

Rezerwat położony jest w zaledwie dwukilometrowej odległości od centrum Kartuz, bezpośrednio przy szosie Kartuzy-Sulęczyno. Położony jest na wzgórzu morenowym wznoszącym się 30 m ponad otoczenie i 225 m nad poziom morza. Chroni dobrze zachowany fragment buczyny niżowej o dużym stopniu naturalnością, a drzewostany odznaczają się dorodnością i żywotnością występującego tu buka.

Poszczególne drzewa osiągają wysokość do 40 m, a pierśnice (na 1,30 m) dochodzą do 100 cm. Jeden egzemplarz buka o wysokości 35 m i obwodzie 311 cm został uznany za pomnik przyrody. Wysoko, w rozłożystych koronach buków można znaleźć gniazdo myszołowa oraz dwie dziuple dzięcioła czarnego, chętnie zamieszkiwane również przez inne dziuplaki.

Z górą związane są stare legendy o istniejącym tam w dawnych czasach zamku (stąd nazwa rezerwatu). W rzeczywistości istniało tam w średniowieczu grodzisko, po którym pozostało nietypowe spłaszczone wzgórze i zgłębienie terenu. U podnóża wzgórza Kaszubski Park Krajobrazowy wspólnie z Nadleśnictwem Kartuzy utworzył ścieżkę przyrodniczą, której trasa przebiega brzegiem urokliwego jeziora Cichego i łączy się ze ścieżką prowadzącą wokół rezerwatu. Sam rezerwat można podziwiać idąc ścieżką prowadzącą grzbietem wzgórza lub drogą prowadzącą u jego podstawy.

(oprac. na podst. materiałów przygotowanych przez Nadleśnictwo Kartuzy)