Słowik to, czy skowronek się zrywa? Co śpiewa wiosną? (posłuchaj)

Każdy wie, że słowiki i skowronki należą do najlepszych śpiewaków. Ich trele były natchnieniem pisarzy i poetów, pisali o nich Szekspir, Tuwim, Mickiewicz. Czy umiesz odróżnić śpiew tych dwóch ptaków? Posłuchaj!

Sparafrazowany tytuł naszego artykułu, będący odniesieniem do słynnej rozmowy Romea i Julii (?Chcesz już iść? Jeszcze ranek nie tak bliski, słowik to, a nie skowronek się zrywa!?), to świadectwo, iż trele ptaków niejednokrotnie były natchnieniem dla poetów i pisarzy. Mistrz Szekspir słusznie zauważył, że słowik śpiewa najczęściej nocą, skowronek zaś o świcie. Jednak czy wiesz, czym się różnią ich trele?

h3. "Skowronek to, ów czujny herold ranku"

Skowronka znają wszyscy, jego charakterystyczny, ekstatyczny wręcz śpiew jest nieodzownym elementem każdej wiosennej wycieczki na pola i łąki. Skowronki zaczynają śpiewać tuż po przylocie z zimowisk ? już w marcu. Na początku ich trele są krótkie, ale potem towarzyszą nam niemal non stop. Ptaki te zaczynają śpiewać jeszcze przed wschodem słońca, a kończą po jego zachodzie.

p=.

Skowronek śpiewa przede wszystkim w długim locie tokowym nad łąkami i polami, rzadziej siedząc na ziemi - zdarza się to przy silnym wietrze, ale spłoszony wylatuje natychmiast z głośnym śpiewem w powietrze. Wabi miękkim, płynnym ?cziuriut?. Jego śpiew to długi (trwający do kilkunastu minut) nieprzerwany i szybki ciąg melodyjnych gwizdów i treli, z często przewijający się motywem ?tjurli?.

p=. "Posłuchaj skowronka":/pictures/2014-04/skowronek.mp3

Swoje trele wykonuje na wdechu i wydechu, intensywnie przy tym pracując skrzydłami (tzn. wykonując 10 do 12 uderzeń na sekundę). Na jednej łące lub polu zazwyczaj śpiewa wiele skowronków. W tym samym momencie możemy więc obserwować, jak jeden wznosi się do góry, drugi opada, a jeszcze inny wisi nieruchomo w powietrzu. Dla obserwatora stojącego na ziemi ptak jest tylko malutką kropką. Zdaje się wówczas być, jak to opisał Mickiewicz: ?głęboko schowany w niebie?.

Ptak ten jest nieco większy i postawniejszy od wróbla. Na głowie ma niewielki czubek, utworzony ze skierowanych ku tyłowi piór. Barwa upierzenia ? zarówno u samca, jak i samicy ? jest szarobrązowa. Słomkowe i ziemiste ubarwienie pozwala bezpiecznie biegać po polach w poszukiwaniu pożywienia.

h3. ?Co noc on śpiewa owdzie na gałązce granatu?

W Polsce występują dwa gatunki słowików: szary i rdzawy. Słowiki zaczynają śpiewać zaraz po przylocie, czyli w pierwszych dniach maja. Należą do najpiękniej śpiewających ptaków. A jak to najczęściej w świecie ptaków bywa, najlepsi śpiewacy są najskromniej ubarwieni. Słowik szary upierzenie ma brunatne, z lekkim rdzawym odcieniem na ogonie. Od słowika rdzawego można go odróżnić po szaro plamkowanej piersi i braku ciepłego, rdzawego odcienia na skrzydłach i grzbiecie.

p=. "Posłuchaj słowika szarego":/pictures/2014-04/slowik-szary.mp3

W dni deszczowe i pochmurne samce śpiewają nie tylko nocą, ale także w dzień. Nocą jednak ich kląskania brzmią najpełniej i najczyściej. Słowik szary śpiewa bardzo donośnie i dynamicznie, jego trele składają się z serii szybkich i dźwięcznych kląskań, zazwyczaj poprzedzonych kilkoma melodyjnymi, fletowymi gwizdami. Frazy często oddzielane są od siebie terkotem. Zaniepokojony wydaje wysoki gwizd ?ijp? lub gardłowe, twarde ?err?. Ornitolodzy twierdzą, że stawia on na donośność głosu niż na jego piękno.

p=.

Słowik szary występuje w całym kraju, z wyjątkiem jego południowo-zachodniej części i gór. Wyraźnie preferuje doliny rzeczne. Słowik rdzawy natomiast to gatunek zachodni, występuje u nas jedynie na zachód od linii Wisły, z wyjątkiem Pomorza.

p=.

Słowika rdzawego łatwiej odróżnić od szarego po głosie niż po wyglądzie. Śpiew słowika rdzawego, o nieco wyższym tonie, nie ma podziału na wyrazy. Dźwięki są połączone w ciągnący się, perlisty trel. W różnorodnym kląskaniu co pewien czas występuje seria łkających gwizdów, której nie usłyszymy u słowika szarego: "le-le-lu-lu-li-li?.

p=. "Posłuchaj słowika rdzawego":/pictures/2014-04/slowik-rdzawy.mp3

To właśnie śpiew słowika rdzawego dał natchnienie wielu poetom. Ze względu na to, że jego śpiew słychać co roku w maju, głos kojarzył się w wielu krajach z miłością i zakochanymi. Melodia rozlegająca się w księżycowe noce wiązała ptaka z romantycznymi chwilami. Według ludowych wierzeń, jeśli zobaczy się słowika, to oznacza to szczęście w miłości małżeńskiej. Uważa się go też za zwiastuna wiosny.

Polski poeta Julian Tuwim, będąc uważnym obserwatorem przyrody, wielokrotnie wplatał ptasie trele do swoich utworów. Słynne "Ptasie radio", cykl pieśni "Słopiewnie" m.in. z utworem "Słowisień" ("W białodrzewiu ćwirnie i srebliście Słowik słowi słowisienkie ciewy") to tylko kilka przykładów znakomitego pióra, a także i... ucha Tuwima.

Poniżej prezentujemy pełen humoru i wdzięku wiersz Tuwima: "Spóźniony słowik", w którym pojawiają się bohaterowie dzisiejszego artykułu. Może ten wiersz z dziecięcych lat natchnie naszych Czytelników do spaceru i nasłuchiwań śpiewów słowika i skowronka?

*Julian Tuwim*
*Spóźniony słowik*

Płacze pani Słowikowa w gniazdku na akacji,
Bo pan Słowik przed dziewiątą miał być na kolacji,
Tak się godzin wyznaczonych pilnie zawsze trzyma,
A już jest po jedenastej -- i Słowika nie ma!

Wszystko stygnie: zupka z muszek na wieczornej rosie,
Sześć komarów nadziewanych w konwaliowym sosie,
Motyl z rożna, przyprawiony gęstym cieniem z lasku,
A na deser -- tort z wietrzyka w księżycowym blasku.

Może mu się co zdarzyło? może go napadli?
Szare piórka oskubali, srebry głosik skradli?
To przez zazdrość! To skowronek z bandą skowroniątek!
Piórka -- głupstwo, bo odrosną, ale głos -- majątek!

Nagle zjawia się pan Słowik, poświstuje, skacze...
Gdzieś ty latał? Gdzieś ty fruwał? Przecież ja tu płaczę!
A pan Słowik słodko ćwierka: "Wybacz, moje złoto,
Ale wieczór taki piękny, ze szedłem piechotą!"

(oprac. na podst. materiałów przygotowanych przez Nadleśnictwo Kartuzy)