Cis - piękne i niezwykłe drzewo zostanie posadzone w Kartuzach (konkurs)

Cis to piękne, niepowtarzalne drzewo, ciągle odkrywające swoje tajemnice. Roślina ta należy do najbardziej długowiecznych roślin w Europie ? potrafi dożyć kilku tysięcy lat. Już w najbliższą sobotę w Kartuzach zostanie posadzona sadzonka tego niezwykłego drzewa, którą pobłogosławił Benedykt XVI. Z cisem związany jest też nasz kolejny konkurs.

W sobotę, 3 maja w parku przy kartuskiej Kolegiacie odbędzie się uroczystość posadzenia Cisa Papieskiego Benedykta XVI. Jest to inicjatywa Nadleśnictwa Kartuzy. O 17.00 w świątyni odbędzie się Koncert Maryjny, zaś o 18.00 odprawiona zostanie msza św. pod przewodnictwem ks. biskupa pomocniczego Wiesława Śmigla. Po nabożeństwie ks. biskup posadzi cis, którego sadzonka została pobłogosławiona przez papieża Benedykta XVI.

Drzewo to jest żywym reliktem flory dawnych epok. Ma niezwykłe i bardzo szerokie zalety, był bezcenny dla naszych przodków, wielce ceniony przez ludzi przed wieloma wiekami. W Polsce i Europie występuje jeden gatunek cisu ? cis pospolity. Na stanowiskach naturalnych został niemal doszczętnie wytępiony, ocalał w nielicznych miejscach w kraju.

h3. W naturze cis sieją... ptaki

Ten gatunek pochodzi z górnego triasu, czyli sprzed 190 milionów lat. To gatunek klimatu morskiego, o dużej wilgotności, dużych opadach, unika klimatu kontynentalnego, jest wrażliwy na niskie temperatury. Cis jest jednocześnie bardzo trwały i wytrzymały, powolny we wzroście, jest długowieczny, delikatny w młodości, a później bardzo odporny. W przeszłości był eksploatowany bezlitośnie i bez umiaru przez człowieka, zgryzany za młodu doszczętnie przez zwierzynę leśną, jest trudny i wybredny w rozmnażaniu się ? potrafi jednak przetrwać długie lata i w sprzyjających warunkach odrosnąć, a nawet rozmnożyć się.

Cis pospolity dorasta do 18-20 m wysokości i 50 cm (a czasem więcej) pierśnicy. Bardzo łatwo rozpoznać go po charakterystycznych zimozielonych igłach, bez względu na porę roku. Igły cisa opadają co 6-8 lat, nie od razu, lecz partiami. Jest gatunkiem dwupiennym, który kwitnie wczesną wiosną, . W naturze cisy rozsiewane są przez ptaki, najczęściej z rodziny drozdowatych. Nasiona cisa zanim skiełkują muszą być nadtrawione przewodzie pokarmowym ptaka. Dlatego nasiona wysiewne sztucznie nie kiełkowały. Dawniej nie wiedziano, że aby wyhodować go sztucznie, nasiona należy poddać prawie 11 miesięcznej stratyfikacji.

h3. Uwaga ? cis jest trujący!

Cis pospolity należy do najbardziej trujących roślin w naszym kraju. Zamiast żywicy w igłach, nasieniu i drewnie zawiera trujący alkaloid ? taksynę. Te substancje toksyczne w ciągu kilku minut potrafią spowodować nagłą śmierć u człowieka i niektórych zwierząt. Taksyna działa przez porażenie ośrodka oddechowego. Dość częste są zatrucia wśród zwierząt domowych. Natomiast zwierzyna leśna, sarny, jelenie oraz zające, chętnie ogryzają cisa, bez żadnej dla siebie szkody. Wśród zwierząt najmniej odporne na zatrucia są konie.

Jedynie czerwona osnówka - mięsiste zgrubienie owocowe rozwijające się wokół nasion, nie jest trująca. Wręcz przeciwnie ? jest jadalna, bardzo słodka i lepka, chętnie zjadają ją ptaki, roznosząc przy tej okazji nasiona.

h3. Twardy jak... cis

Cis, jeśli chodzi o ścinanie oraz twardość drewna, osiąga najwyższe wartości wśród naszych krajowych gatunków drzew. Dzięki dużej twardości daje się dokładnie obrabiać i toczyć oraz wygładzać do takiego stopnia gładkości jak kość słoniowa.

Najstarsze i najokazalsze cisy zachowały się do dzisiejszych czasów na Wyspach Brytyjskich. Za najstarszy żyjący na świecie okaz cisa europejskiego uznany jest słynny Fortingall Yew rosnący w Szkocji w miejscowości Fortingall, nieopodal Lach Tay. Rośnie on na dziedzińcu kościelnym, wśród kamiennych pomników. Jego wiek oceniono na 3000 lat, liczy 1580 cm obwodu i wszystko wskazuje na to, że jest to najprawdopodobniej najstarsze drzewo Europy.

W Polsce najstarszy cis pospolity, a jednocześnie najstarsze żyjące drzewo w Polsce rośnie w Henrykowie Lubańskim, w gm. Lubań w woj. dolnośląskim. Liczy on 1250 lat, jego obwód wynosi 512 cm. Jednak jego stan zdrowotny jest bardzo zły, cis jest już bardzo zniszczony i schorowany.

h3. Robin Hood i jego cisowy łuk

Drewno cisowe ze względu na swe właściwości było od tysiącleci wykorzystywane do budowy narzędzi i broni. Najstarszym znanym z wykopalisk drewnianym przedmiotem wykonanym ręką człowieka jest właśnie cisowa włócznia znaleziona na terenie Anglii. Archeologowie ocenili jej wiek na 50 000 (!) lat. Prace archeologiczne prowadzone w różnych miejscach Europy wykazały, że 10 tysięcy lat temu cisowe łuki i noże były już szeroko rozpowszechnione.

W lodowcu w Alpach na granicy szwajcarsko-austriackiej znaleziono zamarznięte, doskonale zachowane zwłoki mężczyzny ? myśliwego sprzed 5300 lat, ze schyłku neolitu, czyli młodszej epoki kamiennej. To bardzo głośne odkrycie nazwano Ötzi ?człowiek z lodu?. Myśliwy ten zabrał ze sobą w tragiczną wyprawę w Alpy siekierkę z miedzianym ostrzem i cisowym styliskiem.

Za jeden ze starszych i cennych wyrobów z drewna cisowego uważana jest egipska rzeźba królowej Teje pochodząca z ok. 1400 r. p.n.e. Ponieważ cis nie rósł w Egipcie, drewno na rzeźbę musiało pochodzić od kupców z Europy. Wergiliuszowi, najwybitniejszemu epikowi rzymskiemu, zawdzięczamy pierwszą, sprzed ponad 2 tys. lat informację o używaniu drewna cisowego na łuki.

p=.

Trucizna z soku cisa znana była już w starożytności. Gallowie zatruwali tym sokiem włócznie. Cisowi jego nazwę ?Taxus? nadali już starożytni Rzymianie. Łacińska nazwa cisa oznacza bowiem ?nadający się do użycia?. Jego właściwości trujące uczyniły z tego drzewa roślinę demoniczną, magiczną. Już w starożytnej Grecji był drzewem śmierci, w mitologii bywa wymieniany wśród drzew świata podziemnego.

Słowianie ponad tysiąc lat temu budowali z drewna cisowego świątynie pogańskie. Najstarszy w Polsce znaleziony przez archeologów fragment łuku cisowego pochodzi z warstw wczesnośredniowiecznych na Wawelu, datowany jest na dziesiąte stulecie. W naszych polskich zwyczajach ludowych przez setki lat kultywowano praktyki oparte na wierze w magiczną moc cisa.

W Grecji i w krajach celtyckich cis uważany był za drzewo cmentarne. Zwyczaj ten przejęło chrześcijaństwo, rozszerzając na wiele krajów, gdzie cis stał się drzewem sadzonym przy grobach ? jako symbol życia wiecznego. Według podań i legend cisowego łuku używał najsłynniejszy banita średniowiecznej Anglii ? legendarny Robin Hood. Cis trafił też do literatury ? tą trucizną został zgładzony ojciec Hamleta w dramacie Szekspira.

h3. Idealny do broni i przedmiotów użytkowych

Nie tylko Robin Hood władał cisowym łukiem. W starożytności i średniowieczu masowo wyrabiano z tego drewna łuki i kusze. Oznacza się ono giętkością, sprężystością i trwałością. Szczególnie skuteczne w średniowieczu okazały się łuki angielskie.

Pierwsza wzmianka o handlu drewnem cisowym przez port w Gdańsku pochodzi z 1287 roku. W 1308 roku spławiano już drewno cisowe Wisłą z Karpat i Rusi. W 1423 roku Władysław Jagiełło jako pierwszy w historii Europy wydał akt prawny chroniący cisa. Jego celem była obrona prawna przed masowo zakrojoną akcją wykupu cisa przez Krzyżaków z ziem polskich.

Pod koniec XV w. pojawił się następny akt prawny dotyczący cisa, tym razem w Anglii król Ryszard III nakazał sadzenie cisów i wyznaczył maksymalne ceny łuków. Kilku innych angielskich monarchów wydało rozporządzenia chroniące cisa w lasach celem utrzymania koniecznego zapasu surowca do produkcji łuków. Cisy służyły również do wyrobu broni do celów myśliwskich.

p=.

Drewno cisowe wykorzystywano ponadto do wyrobu wielu innych przedmiotów użytkowych. To twarde, ale elastyczne, sprężyste, trwałe, odporne na działanie wilgoci, dające się świetnie polerować, o przepięknej barwie i mozaice drewno, było poszukiwane do wyrobu sprzętów domowych, mebli, stolarki drzwiowej, boazerii, parkietów, używano go do budowy fortyfikacji wodnych.

Wieśniacy przed wiekami używali cisa do wyrobu jarzm do wołów, łyżek, trzonków do młotków i noży. Drewna cisowego używano do wyrobu kasetek, lichtarzy i kałamarzy oraz lasek. Także doskonałe meble, m.in. szafy kolbudowskie i gdańskie, wyrabiane były z cisa.

Ze względu na cenne drewno cis od dawna był nadmiernie eksploatowany. W Europie Zachodniej został wyniszczony niemal doszczętnie. Na szczęście w Polsce ocalały liczne naloty i podrosty, które wyrosły w drzewa rosnące do dzisiaj w rezerwacie ?Jasień? w Nadleśnictwie Gidle. Przepiękne stanowisko cisów znajduje się w Wierzchlesie w Borach Tucholskich, w Nadleśnictwie Choczewo oraz w Nadleśnictwie Rokita koło Szczecina. Również stare cisy liczące blisko 300 lat, pięknie strzyżone i formowane w kształt stożków, rosną w pocysterskim parku w Oliwie.

h3. Cis lekiem na raka

W latach 60. XX wieku dwa odkrycia skierowały uwagę świata naukowego na cisy. Taksol okazał się rewelacyjnie skutecznym i najbardziej aktywnym spośród wszystkich związków wyselekcjonowanych z wyciągu z cisa. Skutecznie hamował on rozwój białaczek i czerniaka u myszy. Obecnie testuje się przydatność taksolu w leczeniu 31 typów nowotworów.

Do wielkich zalet cisa należy jego wysoka odporność na zanieczyszczenia przemysłowe. Jest on najbardziej odporny ze wszystkich gatunków drzew i krzewów iglastych na działanie substancji trujących używanych w przemyśle. Jest to wielki atut. Umożliwia on sadzenie cisa w rejonach silnie zurbanizowanych i uprzemysłowionych, w centrach dużych aglomeracji miejskich. Cisy powinny być preferowane jako stały element zieleni miejskiej.

oprac. na podst. Tomasz Szeszycki, Cis pospolity - Taxus baccata. Przeszłość, ochrona, hodowla, przyszłość, Szczecin 2007.

*UWAGA KONKURS!*

Nadleśnictwo Kartuzy oraz expresskaszubski.pl zapraszają do konkursu, w którym nagrodą są *foldery o rezerwatach przyrody w Nadleśnictwie Kartuzy dla pięciu osób, które wezmą udział w smsowej zabawie*. Wystarczy odpowiedzieć na pytanie:

*Która część cisu NIE jest trująca?*

*a) czerwona osnówka owocu
b) igły
c) kora*

Wyślij SMS na numer 71051 o treści exk., wpisując właściwą odpowiedź (np. exk.c)

Każdy SMS to szansa na wygraną. Spośród autorów prawidłowych odpowiedzi wybierzemy osobę, która otrzyma nagrodę.

Zapraszamy do zabawy!

Koszt sms-a to 1,23 zł (brutto). Konkurs trwa do 7 maja. Szczegółowy regulamin dostępny w redakcji Expressu Kaszubskiego.