Kosy i szpaki - ptaki naszych ogrodów i parków (posłuchaj)

Kosy i szpaki to ptaki, które najczęściej spotykamy w miejskich parkach, a także i naszych ogródkach. Niezbyt wprawny obserwator może pomylić ze sobą te dwa gatunki, jednak zapewniamy, że więcej je dzieli niż łączy.

Kos jest gatunkiem z rodziny drozdowatych, jego krewniakami są więc rudzik czy drozd śpiewak. Natomiast szpak pochodzi z rodziny szpakowatych i jako jedyny gatunek z tej rodziny w naszym kraju łączy się tu w pary, wije gniazda, składa w nim jaja i wychowuje pisklęta. Jednak oba ptaki łączy to, że są one najczęstszymi gośćmi naszych przydomowych ogródków, a także miejskich parków.

h3. Kos ? porzuca życie w lesie na rzecz ?miejskiej dżungli?

Trudno dziś w to uwierzyć, ale kos był pierwotnie bardzo płochliwym leśnym ptakiem. Z czasem zaczął się zbliżać do człowieka, a dziś występuje już we wszystkich polskich miastach. W leśnym środowisku zasiedla najczęściej obrzeża lasów, żerując wśród roślinności krzewiastej, przeważnie skacząc na ziemi ? w przeciwieństwie do szpaka, który porusza się nieco chwiejnym chodem. Kos szukając pożywienia co jakiś czas wbija dziób w ziemię, zagląda do powstałego otworu, wyciągając stamtąd dżdżownicę lub pędraka. Jeśli nie znajdzie pożywienia, kontynuuje ?dziobanie? i rozgrzebywanie terenu, czasem zaś przystanie i zaczyna nasłuchiwać ? znakomicie potrafi usłyszeć dżdżownicę poruszającą się pod ziemią.

p=.

Kosy, które żyją bliżej ludzkich osad, nauczyły się znajdować pokarm także zimą ? to owoce drzew i krzewów oraz odpadki dostarczane przez człowieka. Zdarza się bowiem, że ptaki te rezygnują z odlotów na południe, gdyż w mieście łatwiej im przetrwać mroźne miesiące. Kosy leśne, które nie korzystają z dobrodziejstw cywilizacji, odlatują na zimę i powracają w marcu i kwietniu. Z roku na rok coraz więcej kosów zimuje w naszych miastach ? często w zimowy poranek można usłyszeć ich piękny, fletowy śpiew.

p=. "Posłuchaj, jak śpiewa kos":/pictures/2014-05/kos.mp3

Kos to jeden z najznamienitszych ptasich śpiewaków Europy. Koncertuje już od marca, najczęściej wieczorem. Śpiew kosa jest powolny, składa się z miękkich, melodyjnych gwizdów, wyraźnie podzielonych na zwrotki ( z przerwami 3-5 sekundowymi pomiędzy poszczególnymi frazami). Kosy żyjące w miastach mają pieśń zdecydowanie bardziej zróżnicowaną niż ich leśni bracia. Przejawia się to przede wszystkim mniejszą regularnością występowania przerw oraz zróżnicowaną długością zwrotek. Miejskie kosy włączają ponadto do swoich pieśni zapożyczenia z głosów innych gatunków.

Kos przez cały rok wygląda tak samo, nie zmienia koloru piór, ale samica i samiec różnią się ubarwieniem. Samiec kosa jest czarny, ma żółty dziób i żółtą obrączkę wokół oka. Samica jest ciemnobrązowa, na gardle i piersi nieco jaśniejsza, plamkowana. Kos w przeciwieństwie do szpaka jest samotnikiem, nie tworzy stad nawet w czasie przelotów.

p=.
Samica kosa.

h3. Szpak ? zmienia piórka i naśladuje głosy

Szpak jest nieco mniejszy od kosa ? jesienią wygląda zupełnie inaczej niż wiosną. W szacie spoczynkowej, czyli jesienią i zimą posiada matowe upierzenie, z wyraźnymi, dużymi białymi plamkami na całym ciele, dziób ma natomiast czarny. Zaś w szacie godowej (wiosną i latem) jego upierzenie jest czarne, metalicznie połyskujące, zaś dziób ma żółty kolor. Dymorfizm płciowy jest natomiast niezauważalny ? samiec w szacie godowej ma sinoniebieską nasadę dzioba (u samicy cały dziób jest żółty).

p=.
Szpak w szacie godowej.

Szpak również jest pospolitym mieszkańcem obrzeży lasów, a także zadrzewień śródpolnych, parków i zieleni miejskiej. Gniazduje w dziuplach i skrzynkach lęgowych, w sadach, parkach i na obrzeżach lasów, często półkolonijnie. Jest agresywny i potrafi wyrzucić z już zajętej dziupli lub budki jej poprzedniego właściciela.

p=.

Szpaki w ogrodach i sadach jedzą m.in. czereśnie, wiśnie, śliwki. Wiele ptaków po zjedzeniu sfermentowanych owoców ma objawy podobne jak po nadużyciu alkoholu, ale nie szpaki! Niemieccy naukowcy wykazali bowiem, że szpaki metabolizują alkohol z niezwykłą prędkością. Powodem tego jest bardzo wysoki poziom dehydrogenazy alkoholowej ? enzymu rozkładającego alkohol. Jest on 14 razy wyższy u szpaków niż u ludzi

p=.
Szpak w szacie zimowej.

Szpaki, podobnie jak i kosy, coraz częściej pozostają na zimę w naszym kraju, szczególnie w dużych miastach. Samce śpiewają zazwyczaj w pobliżu miejsca, które upatrzyły sobie na gniazdo. Często trzepoczą przy tym skrzydłami i stroszą pióra na gardle.

p=. "Posłuchaj, jak śpiewa szpak":/pictures/2014-05/szpak.mp3

Śpiew szpaka jest urozmaicony, składa się z wysokich gwizdów na przemian z ochrypłymi trzaskami i kląskaniami oraz doskonałymi naśladownictwami głosów innych gatunków (najczęściej drozdów, pokrzewek, jaskółek). Co więcej, oswojone szpaki potrafią nawet, podobnie jak papugi, nauczyć się kilku lub kilkudziesięciu słów mowy ludzkiej, oczywiście bez zrozumienia sensu. Spośród polskich gatunków umiejętność naśladowania pojedynczych wyrazów posiadają ponadto ptaki krukowate ? kruk, sroka, kawka.

Szpak lubi towarzystwo swoich pobratymców. Od sierpnia szpaki gromadzą się na nocleg w wielkie stada, które poruszają się zwartą i zwrotną chmarą.

Niedawno prezentowaliśmy "artykuł o trelach skowronków i słowików":http://expresskaszubski.pl/lasy-zapraszaja/2014/04/slowik-to-czy-skowronek-sie-zrywa-co-spiewa-wiosna-posluchaj. Wspomnieliśmy, że ich śpiew był częstym natchnieniem poetów i pisarzy. Okazuje się, że także śpiew szpaka i jego niezwykły talent do naśladownictwa stał się tematem jednego z wierszy Jana Brzechwy.

*Jan Brzechwa
Szpak i sowa*

Szpak umiał mówić trzy słowa,
Że najmądrzejsza jest sowa.
Pliszka siedziała na dębie,
Opowiedziała to ziębie;
Zięba spotkała się z kosem,
Ćwierknęła mu to półgłosem;
Gdy kos się spotkał z jaskółką,
To samo powtarzał w kółko;
Kukułka w rozmowie z wroną
Mówiła to, co mówiono,
A wrona przez całe noce
Opowiadała to sroce.

I tak od słowa do słowa
Orzekła cała dąbrowa,
Że najmądrzejsza jest sowa.

A sowie przykro okropnie:
"Niech tego szpaka gęś kopnie,
Bo szpak popełnia ten błąd, że
Ma mnie za mądrą. A skądże?
Ja się zupełnie nie mądrzę,
Ja jestem głupsza od szpaka,
Przysięgam, że jestem taka!"

A szpak na sowę się gniewa,
Od drzewa lata do drzewa,
Te same słowa powtarza,
Nieszczęsną sowę obraża
I mówi, kiedy ją spotka:
"Udaje głupią. Idiotka!"

(oprac. na podst. materiałów przygotowanych przez Nadleśnictwo Kartuzy, nagrania: Jaki to ptak cz.1, Leśne Studio Filmowe ORLWP w Bedoniu)