W kartuskich lasach gniazduje bielik, król polskich ptaków

Piękny, dumny, majestatyczny, iście królewski ptak gniazduje w kartuskich lasach. Do tej pory bieliki osiedliły się w dwóch miejscach: na terenie Leśnictw Bącka Huta i Przewóz. W jednym z gniazd przyszły już na świat młode, które w ubiegłą niedzielę zaobrączkowali kartuscy leśnicy.

Bielik jest niepisanym królem polskich przestworzy. Dumny, majestatyczny, królewski, przez wielu uważany za pierwowzór polskiego godła, gdyż, podobnie jak ptak na nim widniejący, ma biały ogon i nieopierzone skoki. Niektórzy uważają, że godło Polski pochodzi od wizerunku orła przedniego, jednak jest on mniejszy od bielika, różni się też mniejszym dziobem i opierzonymi skokami. Od najdawniejszych czasów ptaka na polskim godle malowano ze złotym, grubym dziobem i gołymi łydkami w tym samym kolorze ? a takie posiada dorosły bielik.

Właśnie ten król polskich ptaków gniazduje na terenie Nadleśnictwa Kartuzy. Gniazdami bielika ?poszczycić się? mogą dwa leśnictwa ? Przewóz i Bącka Huta.

h3. Wierny jak... bielik

Bielik to nasz największy drapieżny ptak lęgowy - dorosłe samice, które są nieco większe od samców, osiągają wagę do 6 kg i rozpiętość skrzydeł do 250 cm. U dorosłych ptaków (5-letnich i starszych), które uzyskały już swoją szatę ostateczną, charakterystyczny jest biały, klinowaty ogon. Poza tym bieliki wyróżniają się masywną sylwetką, szerokimi skrzydłami i potężnym, żółtym dziobem.

Bieliki żywią się przede wszystkim rybami (w zimie nie pogardzą też padliną), więc swoje gniazda zakładają w pobliżu jezior lub stawów hodowlanych. Są ptakami dwuśrodowiskowym ? gniazda zakładają w środowisku leśnym, polują natomiast na obszarach otwartych ? nad jeziorami i w dolinach rzek. Przeciętna wielkość terytorium bielika to 60 km kw. Bieliki często wykazują agresywne zachowania ? dorosłe ptaki giną corocznie w wyniku toczonych między sobą walk terytorialnych.

Para bielików dochowuje sobie wierności do końca życia. Bielik zmienia partnera tylko w razie jego śmierci. A współplemieńca rozpoznaje z odległości kilkudziesięciu kilometrów i potrafi ocenić, czy to młodzieniec czy dorosły osobnik. W warunkach naturalnych bieliki mogą dożywać do wieku około 30 lat.

p=. "Posłuchaj, jakie odgłosy wydaje bielik":/pictures/2014-05/bielik.mp3

h3. Zagrożony wyginięciem

Na początku XX w. bielik był w naszym kraju gatunkiem rzadkim i na granicy wymarcia. Mało brakowało, a te piękne ptaki zniknęłyby z naszego krajobrazu. Na początku minionego wieku doliczono się zaledwie... 20 par lęgowych tych ptaków. Drastyczny spadek liczebności bielików nastąpił w rezultacie bezmyślnego tępienia w dwóch poprzednich stuleciach wszelkich drapieżników. Wówczas odstrzeliwanie czy trucie ptaków drapieżnych było na początku dziennym.

W połowie XIX wieku wydana została publikacja Wacława Taczanowskiego, w której ornitolog przekonywał, że ptaki drapieżne nie są tak szkodliwe, jak się powszechnie sądzi. Wręcz przeciwnie ? są pożyteczne, bo pełną w przyrodzie rolę selekcjonerów i sanitariuszy. Przekonywał, że trzeba je również chronić ze względu na ich piękno. Dopiero w 1952 r. w Polsce wydano rozporządzenie, na mocy którego uznano bielika za gatunek prawnie chroniony.

Dzisiaj bieliki w Polsce mają się całkiem dobrze, w dużej mierze dzięki leśnikom, z którymi zaczęli współpracować ornitolodzy. Tak zawiązał się Komitet Ochrony Orłów, którego członkowie ?wywalczyli? nakaz tworzenia dwóch stref ochronnych wokół gniazd bielików: 200 metrowej strefy ochrony całorocznej i 500 metrowej strefy ochrony okresowej.

W ciągu ostatnich 25 lat populacja tego gatunku została odbudowana i obecnie gniazduje w Polsce około 1400 par bielików, najliczniej na Pomorzu Zachodnim i Mazurach.

h3. Kartuscy leśnicy obserwują bieliki

W minioną niedzielę 18 maja przeprowadzono w lasach Nadleśnictwa Kartuzy coroczną kontrolę gniazd bielików połączoną z obrączkowaniem młodych ptaków. Stwierdzono obecność dwóch młodych bielików w gnieździe na terenie Leśnictwa Bącka Huta. Ich rodzice zostali zmuszeni do założenia nowego gniazda, gdyż poprzednie runęło na ziemię podczas huraganu Ksawery, który przetoczył się przez kaszubskie lasy w grudniu ubiegłego roku. Odpowiednią do gniazdowania starą sosnę bieliki znalazły w odległości zaledwie 20 metrów od poprzedniego drzewa.

Bieliki potrzebują dużych gniazd - przez co ich waga może dochodzić nawet do 1 tony - dlatego budują je w koronach starych, rozłożystych drzew. Dostać się do takiego gniazda można jedynie za pomocą technik alpinistycznych. Takie uprawnienia posiada jeden z leśników Wojciech Kiełpikowski.

Nowe gniazdo z młodymi bielikami w Leśnictwie Bącka Huta ma średnicę 140 cm i wysokość 50 cm, a założone zostało na wysokości 21 metrów od ziemi. W gnieździe znaleziono pozostałości po największych przysmakach bielików, czyli rybie łuski, oraz? ucięty kawałek słoniny.

h3. Młode bieliki z Bąckiej Huty już zaobrączkowane

Na terenie Nadleśnictwa Kartuzy obrączkowania bielików prowadzi się od 2010 roku. Nadzoruje je Leszek Damps z Komitetu Ochrony Orłów. Obrączki zakładane są ptakom w sposób bezbolesny i minimalizujący ich stres.

Podczas obrączkowania młode bieliki przeszły także badania pediatryczne ? zostały dokładnie zmierzone i zważone, pobrano od nich także pióra do badań genetycznych. Dwójka kilkutygodniowego rodzeństwa ważyła 1950 i 2550 gramów.

- W tym roku obrączkujemy bieliki już po raz piąty. W Bąckiej Hucie takie działania prowadzimy co roku. Tutaj na szczęście w każdym sezonie pojawiają się młode. W Przewozie młode wylęgły się tylko dwa razy, w 2010 i 2011 roku. Niestety, zauważyliśmy, że w ubiegłym roku jaja bielików z Przewozu zostały zjedzone przez sroki lub wrony ? opowiada Leszek Damps.

Jak mówi, proces obrączkowania, mierzenia, badania ptaków trwa kilka godzin, w zależności od stopnia trudności wspinaczki. Zazwyczaj drapieżniki źle znoszą takie działania, które są dla nich ogromnie stresujące. Jednak nie bielik. Mimo że jest płochliwym ptakiem, z godnością właściwą swojemu gatunkowi, znosi obrączkowanie. Podczas tegorocznego samica z oddali bacznie i spokojnie obserwowała działania kartuskich leśników.

- Obrączkowanie to jedna z najbardziej rozpowszechnionych metod poznawania trybu życia różnych gatunków ptaków. Założona obrączka z kodem, niczym nasz numer PESEL, identyfikuje ptaka przy jego kolejnych obserwacjach, co pozwala na poznanie faktów z jego życiorysu ? kierunków przemieszczania się, długości życia i innych cechach jego biologii ? tłumaczy Damian Wolański z Nadleśnictwa Kartuzy.

W Polsce corocznie obrączkowanych jest około 80 tys. nowych ptaków, a informacje o nich gromadzone są w krajowej centrali obrączkowania ptaków, której funkcję pełni Stacja Ornitologiczna Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Gdańsku.

h3. Majestatyczny bielik w... budynku nadleśnictwa

Kto odwiedził budynek kartuskiego nadleśnictwa, ten wie, że jego korytarzom ?przygląda się? przepiękny bielik. W 2012 roku leśnicy znaleźli martwego bielika na terenie Leśnictwa Przewóz. Okazało się, że ptak wykrwawił się z powodu połkniętej ryby z haczykiem. Z jego obrączek wynikało, że ma 4 lata i pochodzi z Nadleśnictwa Susz (Mazury). Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska wyraziła zgodę na spreparowanie ptaka.

Król polskich przestworzy zyskał ?drugie życie?. Teraz pełni on funkcję edukacyjną. Fascynujący i piękny, nawet w takiej postaci, prezentuje się dumnie i władczo.

Damian Wolański ? Nadleśnictwo Kartuzy, redakcja
nagrania: Jaki to ptak cz.3, Leśne Studio Filmowe ORLWP w Bedoniu