Jałowiec ? kaszubska "dyngówka"

Jałowiec znany jest niemal każdemu - z lasu, apteczki, kuchni, jako składnik alkoholi. Na Kaszubach krzew ten kojarzony jest głównie z Wielkanocą. Z samego rana, w świąteczny poniedziałek, budzi się śpiących domowników ?dyngując? po nogach gałązkami jałowca.

Jałowiec jest jednym z gatunków zimozielonych krzewów z rodziny cyprysowatych. Różnorodność jego jest olbrzymia, na świecie występuje 60 gatunków tego krzewu. Wszystkie są roślinami światłolubnymi, nie znoszącymi zacienienia. Są w większości odporne na mrozy, dobrze znoszą też suszę. W Polsce najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem jest jałowiec pospolity, który najczęściej można spotkać w lasach i wrzosowiskach. W górach (głównie Tatrach i na Babiej Górze) występuje jałowiec halny, zaś wyłącznie w Pieninach rośnie objęty ochroną jałowiec sabiński.

h3. Wartościowy dla lasu

Krzew ten osiąga do 6 metrów, ma bardzo nisko rozgałęziony pień i zależnie od odmiany kolumnową lub stożkowatą koronę. Co charakterystyczne dla jałowców ? rozgałęziają się w różnych kierunkach, a nie w jednej płaszczyźnie jak u innych przedstawicieli cyprysowatych Jest rośliną wiatropylną, kwitnie od kwietnia do czerwca, jego igły są sztywne i silnie kłujące. Owoce jałowca - szyszkojagody, dojrzewają dopiero jesienią, w drugim roku, uzyskując ciemny brązowo-fioletowy kolor. Wówczas, późną jesienią i zimą, można je zbierać. W lasach Nadleśnictwa Kartuzy jałowiec rośnie najczęściej na ubogich glebach w leśnictwach: Uniradze, Przewóz i Sikorzyno.

p=.

Jałowiec jest pożądaną domieszką biocenotyczną, ponieważ na ubogich glebach jego obecność przyśpiesza dwukrotnie rozkład ściółki sosnowej. Szyszkojagody służą jako pokarm drobnemu ptactwu, jałowiec stanowi miejsce gniazdowania wielu gatunków ptaków, np. raniuszka. Obecność jałowca jest kluczowa na ubogich siedliskach borowych dla bytowania licznych owadów i pajęczaków związanych z zaroślami tego gatunku.

p=.
Jałowiec stanowi miejsce gniazdowania wielu gatunków, np. raniuszka.

h3. Święta roślina czarownic i szamanów

Zanim jagody jałowca zaczęto używać jako przyprawy, przypisywano im magiczną moc i ceniono jako lekarstwo w wielu kulturach. Starożytne ludy otaczały krzak jałowca wyjątkowym kultem. Był rośliną świętą, używaną przez szamanów i czarownice, odstraszał pioruny, chronił przed chorobami i złem. Niewolnicy indiańscy zakładali naszyjniki z szyszkojagód jałowca przed walką w celu ochrony życia i zyskania wolności. W kulturze Indian Nawaho taki naszyjnik był symbolem pokrewieństwa i jedności wszystkich elementów wszechświata.

p=.
Gałązka z dojrzałymi szyszkojagodami.

W polskich tradycjach ludowych jałowiec uważany był za roślinę dobrą, życzliwą ludziom i miłą bogom. Strzegł zatem przed wszelkim złem i złymi duchami ? upiorami, strzygami, zmorami, nocnicami i innymi. W celu ochrony domostw przed złem okadzano je dymem z palonych gałązek jałowca, wieszano gałązki jałowca nad drzwiami i umieszczano gałązkę jałowca za ?świętym obrazkiem?. Dodawano też jego igły i szyszkojagody do kadzideł palonych w świątyniach słowiańskich. Złe duchy, a po wprowadzeniu chrześcijaństwa ? diabła odpędzały też laski robione z drewna jałowca. Wycięte musiały być w dzień świętego Michała (29 września), przy czym czasem sposobiono je wcześniej podlewając odpowiednie krzewy święconą wodą, a same laski święcono później w kościołach.

Na ziemiach polskich należał do roślin stosowanych często w ziołolecznictwie. Jest tak też do tej pory. Obecne badania wskazują też, że w czasie upałów hektar jałowców wydziela 30 kg lotnych substancji o działaniu antyseptycznym i bakteriobójczym. To światowy rekord wśród drzew i krzewów iglastych. Jałowiec ujemnie jonizuje powietrze. Leki z jałowca można przyrządzać na wiele sposobów: jako napary, wyciągi wodne i nalewki, syropy, wino i piwo jałowcowe czy nawet powidła.

p=.

Drewno jałowca pospolitego jest cenione ze względu na właściwości użytkowe i aromat. Jest bardzo mocne i trwałe, a podczas schnięcia nie deformuje się i nie pęka. Kiedyś oprawiano nim sztućce i narzędzia, sporządzano laski. Korzenie używano do wyplatania koszyków. Szyszkojagody jałowca miażdżone czy mielone dodajemy do wędlin, a palone wraz z igliwiem stanowią komponent dymu wędzarniczego. Anglosaski gin czy swojska jałowcówka to nic innego jak spirytusowy destylat uszlachetniony jałowcowym aromatem.

h3. Na Kaszubach nie leją wody

W naszym regionie jałowiec jest nieodłącznie kojarzony z wielkanocnym poniedziałkiem. Na Kaszubach znany jest tzw. "zielony dyngus?. W drugi dzień świąt chłopcy chodzili od domu do domu smagając dziewczęta po nogach gałązkami jałowca.

p=.

Uderzanie zielonymi gałązkami ma symbolizować przywrócenie sił witalnych. Od ?dyngowania? wykupić się można ofiarowując jajka lub inne smakołyki. Dziewczęta chętnie znosiły ból wierząc, że im bardziej podrapane tym będą miały większe powodzenie i zamążpójście. Do dziś zwyczaj ten jest praktykowany w wielu kaszubskich domach, szczególnie na wsiach, tam, gdzie tradycja jest kultywowana. Niektórzy starają się zastać domowników jeszcze w łóżku, aby tym lepiej ich wysmagać. Oblewanie się wodą to stosunkowo nowy na Pomorzu zwyczaj (przyjęty z innych regionów Polski).

(oprac. na podst. materiałów dostarczonych przez Nadleśnictwo Kartuzy)

p=. !/pictures/2015-04/wielkanoc-2015-nadlesnictwo-zyczenia.jpg!