Lipa ? daje miód, zdrowie i odpoczynek. Poznaj jej właściwości

Nie ma chyba w Polsce tak osławionego drzewa, jak lipa. Czcili ją nasi przodkowie, pisali o niej poeci, jej drewno służy rzeźbiarzom, a kwiaty dają ceniony miód. To drzewo długowieczne: w samych Kartuzach można odpocząć pod około 500-letnią lipą, także w leśnictwie Przewóz rosną lipy mające ponad 170 lat.

Gościu, siądź pod mym liściem, a odpocznij sobie!
Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie,
Choć się najwysszej wzbije, a proste promienie
Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie.
Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają,
Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają.
Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoły
Biorą miód, który potem szlachci pańskie stoły(...)

Kto z nas nie zna tej słynnej fraszki Jana Kochanowskiego? Czarnoleski poeta rozsławił lipę w literaturze, jednak już od wieków drzewo to było cenione przez naszych przodków. Od niepamiętnych czasów lipy cieszą się u szczególnym uznaniem, są uważane za jedne z najszlachetniejszych drzew i tak jest do dzisiaj.

Lipa jest najważniejszym drzewem miododajnym w Polsce, jej drewno idealnie nadaje się do rzeźbienia, kora, kwiaty czy liście używane są do pielęgnacji lub zdrowotnych naparów. Doskonale wpływa na zdrowie, a rosnące, długoletnie okazy, dają cień i schronienie, tak cenione przez mistrza Kochanowskiego. Także obecny miesiąc ? lipiec, wziął swą nazwę od kwitnących w tym czasie lip.

h3. Ulubione drzewo bogów

Lipa była świętym drzewem w mitologii germańskiej. W jej cieniu spotykała się starszyzna, by wydawać sądy, ponieważ wierzono, że lipa wspiera poszukiwanie prawdy. Przez Słowian uważana była za drzewo święte. Poświęcona była Ładzie ? bogini płodności i miłości, której święto przypadało na letnie przesilenie, gdy kwitły lipy o liściach przypominających do złudzenia serduszka.

W świecie słowiańskim lipa była także jednym z drzew bogów i najbardziej życzliwych ludziom ? symbolizowała dobroć, łagodność, spokój i szczodrość. Gdy na świat przychodziło nowe dziecię, koło domu sadzono lipę, wiążąc w ten sposób jego los z losem dobrego drzewa. Lipy chętnie poświęcano także sławnym ludziom: w Polsce mamy na przykład lipy poświęcone Władysławowi Jagielle i królowej Jadwidze. Wierzono również, że lipy chronią przed piorunami i złymi duchami. Przekonanie to przejęli potem chrześcijanie i bardzo często wieszali figurki Matki Boskiej na lipach i budowali kapliczki pod tymi drzewami.

W Polsce ślady kultu lipy przetrwały do dziś w nazwach niektórych miejscowości ? Święta Lipa, Świętolipie, Święte Lipy. Wieś Święta Lipka (na granicy Warmii i Mazur, nad jeziorem Dejnowo) jeszcze długo po przyjęciu chrześcijaństwa słynęła jako przybytek pogańskich bogów

Lipa uznawana jest za narodową roślinę Czechów (pojawia się na fladze prezydenckiej), Słowaków, Słoweńców (nieoficjalna waluta Słowenii z lat 1989 ? 1990). W Chorwacji zdawkowa jednostka monetarna nosi nazwę lipa.

h3. Imponujące lipy są także w kartuskich lasach

W Polsce rosną dwa gatunki lipy: drobnolistna i szerokolistna. Przyjmuje się, że na Kaszubach naturalnie występuje ta pierwsza. Lipa szerokolistna była powszechnie sadzona przez człowieka, więc także ją można spotkać w naszej okolicy

W samych Kartuzach, przy ul. Wzgórze Wolności, przy murze cmentarza i zejściu do kolegiaty, rośnie około 500-letnia lipa. Sam Jerzy Schwengel przeor kartuski i wybitny XVIII-wieczny historiograf odnotował częstsze występowanie lipy w parkach niż w lasach. Pisał: ?lipa jest w lasach rzadka, lecz we wioskach częściej spotykana?. Jednak w lasach Nadleśnictwa Kartuzy można zobaczyć imponujące okazy. W Leśnictwie Przewóz rosną dwie ponad 170-letnie lipy drobnolistne o obwodzie ponad 40 m. Jedna z nich była pierwszym pomnikiem przyrody utworzonym w Nadleśnictwie Kartuzy. Status ten zyskała w 1954 r.

- W kartuskim Arboretum także rośnie obecnie wiele ponad 100-letnich lip drobnolistnych. Pod koniec czerwca i w pierwszej połowie lipca, w okresie ich kwitnienia, powietrze napełnione jest miła wonią kwiatów tych drzew. Najgrubsze spośród lip w arboretum mają obwody od 2,0 m do 2,3 m i wysokości do 26 m ? informuje Michał Majewski, zastępca Nadleśniczego Nadleśnictwa Kartuzy.

W leśnictwie Uniradze spotkamy z kolei około siedmiohektarowy fragment lasu, w którym przeważają lipy o bardzo dobrej jakości, o długich odcinkach prostych pni pozbawionych gałęzi. Stąd też ten fragment lasu przez krajową komisję ds. uznawania drzewostanów nasiennych został uznany za drzewostan, który został wyłączony z wyrębu i przeznaczony do celów nasiennych, tzw. wyłączony drzewostan nasienny. Czyni się tak, by uzyskać następne pokolenia drzewostanów lepszej jakości.

Najstarsze lipy można zobaczyć w Oberbayern w Niemczech. Wiek lipy o nazwie Tassilo-Linde jest szacowany na 1200 lat, jest to też prawdopodobnie najstarsza lipa w Europie. Także w Niemczech, dokładniej w Rheinland-Pfalz, rośnie około 1000-letnia lipa Schiemsheimer Effe. Najstarszą i najgrubszą lipą w Polsce jest lipa drobnolistna rosnąca we wsi Cielętniki (gm. Dąbrowa Zielona, woj. śląskie). Drzewo to liczy ponad 530 lat. Najwyższe w Polsce oraz prawdopodobnie w całej Europie lipy drobnolistne rosną w Puszczy Białowieskiej. Najokazalsze z nich osiągają 38-42 metrów wysokości, ale ze względu na występowanie w zwartych drzewostanach odznaczają się znacznie mniejszą średnica pnia niż lipa rosnąca w Cielętnikach. Najstarsza lipa szerokolistna w Polsce rośnie w Czarnym Potoku w gminie Łącko w województwie małopolskim. Ta 507-letnia lipa ma obwód 851 cm i pierśnicę ( tj. średnicę pnia na wysokości 1,3m) 271 cm.

h3. Lipa miodem płynąca

Miód z kwiatów lipy odznacza się niepowtarzalnym aromatem i uważany jest współcześnie za najlepszy wśród miodów nektarowych. Lipa, dostarczająca pszczołom nektaru, spadzi i pyłku, cieszy się zaś opinią najcenniejszej rośliny pszczelarskiej. Potwierdza to Melchior Suchta, emerytowany leśniczy Leśnictwa Kamionka, który sam posiada niewielką pasiekę.

- Jest to jeden z najsmaczniejszych i najlepszych rodzajów miodu, jednak uzyskanie czystego miodu lipowego w naturalnych warunkach nie jest łatwe. W naszych okolicach nie rośnie aż tyle lip, aby udało się pozyskać z nich jednolity miód. Jednak wystarczy minimum 20 procent udziały pyłku lipy w miodzie, aby można było go uznać za lipowy ? wyjaśnia. - Miód taki jest doskonały na przeziębienie, szczególnie bólach gardła. Wyróżnia się też charakterystycznym smakiem i piękną, jasną barwą.

h3. Madonny z lipowego drewna

Drewno lipowe jest często wykorzystywane przez rzeźbiarzy. Jest lekkie, miękkie, daje się łatwo obrabiać, szybko wysycha, nie paczy się ani nie pęka. W XIX w. stosowano je powszechnie w snycerstwie, do wyrobu mebli, powozów, modeli odlewniczych, kopyt szewskich, form kapeluszniczych. Nadaje się też do wyrobu elementów instrumentów muzycznych (na przykład klawiszy fortepianowych), desek kreślarskich, ołówków. Z drewna lipowego Wit Stwosz wyrzeźbił także swój sławny ołtarz dla Kościoła Mariackiego w Krakowie.

Także twórcy ludowi na Kaszubach często korzystają z drewna lipowego. Rzeźby z lipy można spotkać w przydrożnych kapliczkach i kościołach. Co ciekawe uznawana za cudowną Figurka Matki Bożej Sianowskiej, pochodząca z XV w., wykonana została z lipowego drewna. Również inna kaszubska madonna ? późnogotycka figurka Madonny Swarzewskiej powstała z tego samego rodzaju drewna.

h3. Lipa na zdrowie

W medycynie naturalnej szerokie zastosowanie mają kwiaty lipy. W dawnych czasach wierzono, że opadające na siedzącą przy pniu osobę kwiaty mogą uleczyć epilepsję. Z gałązek młodych lipek darto łyko i wiązano nim chorego podejrzanego o opętanie złym duchem.

Po dziś dzień herbatę i napary z lipy stosuje się jako środki uspokajające, wykrztuśne oraz przeciwgorączkowe. Kwiatostany lipy zawierają m.in. flawonoidy, olejek eteryczny, związki śluzowe, kwasy organiczne, sole mineralne. W przypadku gorączki napary lub odwary z kwiatów lipy zwiększają wydzielanie potu. Zmniejszają też nieznacznie napięcie mięśni gładkich, pobudzają lekko wydzielanie soku żołądkowego, obniżają napięcie układu nerwowego, wzmagają krzepliwość krwi.

Napar z kwiatów stosuje się także zewnętrznie: do obmywań, okładów, kąpieli, płukanek, irygacji, pielęgnacji cery, w lekkich stanach zapalnych, podrażnieniach i świądzie skóry. Z naparu lipy robić okłady na zapalenie spojówek i powiek, na obrzęki i cienie wokół oczu. Przemywanie naparem skóry łagodzi podrażnienia, pielęgnuje cerę, uelastycznia, zmniejsza łojotok i hamuje złuszczanie się naskórka.