W lasach nie słychać już świergotu. Dominuje ptasi werbel

Nastała jesień. Odleciały już ptaki śpiewające, można też zaobserwować udające się na zachód Europy żurawie. W lesie nie słychać już radosnego świergotu, a zamiast niego rozlega się intensywne stukanie. To dzięcioł ? leśny dobosz.

W październiku następuje drugi szczyt jesiennych przelotów ptaków, głównie gatunków odlatujących na niezbyt odległe zimowiska. Pojawiają się też pierwsi goście zimowi oraz ptaki przelotne, o których pisaliśmy "TUTAJ":http://expresskaszubski.pl/lasy-zapraszaja/2014/10/czas-przeprowadzek-ptakow-ktore-zostaja-lub-przylatuja-posluchaj.

W lesie nie słychać już intensywnego, radosnego świergotu ptaków śpiewających. Jedynie w pogodne dni można usłyszeć śpiew sikor i dzwońców, gdzieniegdzie odezwą się sójki lub ptaki krukowate. Za to z pewnością każdy udając się na jesienny spacer do lasu usłyszeć może charakterystyczne stukanie. To dzięcioł intensywnie uderza w drzewo swoim mocnym dziobem.

h3. Leśni bębniarze

Na świecie żyje prawie 200 gatunków dzięciołów, które zasiedlają wszystkie kontynenty z wyjątkiem Australii. Na terenie Polski żyje 9 gatunków dzięciołowatych, które objęte są ścisłą ochroną gatunkową. W Nadleśnictwie Kartuzy można zobaczyć (i usłyszeć) m.in. najpospolitszego dzięcioła dużego, a także czarnego i średniego.

Największy i najsilniejszy z nich to dzięcioł czarny, który żyje m.in. na terenie Lasów Mirachowskich. Jest duży (45-55cm), ruchliwy i hałaśliwy, więc trudno nie zauważyć go podczas wypraw do lasu. Jego ubarwienie jest niemal jednolicie czarne, tylko wierzch głowy zdobi czerwona czapeczka.

p=.
Dzięcioł czarny

Dzięcioł duży jest mniejszy o 10 cm od swego czarnego krewniaka: dorosłe samce mają czerwoną plamę z tyłu głowy, której nie mają samice. Ich upierzenie jest biało-czarne z wyraźną ciemnoczerwoną plamą na podogoniu.

Dzięcioły średnie są tylko trochę mniejsze od dużych, ale mają słabszy dziób i o wiele mniejszą skłonność do kucia w drewnie. Czerwona plama na podogoniu jest dużo jaśniejsza niż u dzięcioła dużego, niemal różowa i płynnie rozmyta na brzuchu.

p=.
Dzięcioł średni

h3. Dziuple do wynajęcia

Wszystkie dzięcioły gnieżdżą się w dziuplach, które najczęściej wykuwają samodzielnie. Dzięcioł czarny swe ogromne dziuple lęgowe wykuwa głównie w sosnach, czasem w drzewach liściastych, ale bardzo rzadko w świerkach. Otwór wejściowy ma średnicę około 10 cm, a głębokość dziupli sięga 50 cm. Dzięcioł duży woli kuć w miękkim drewnie, np. w osikach i olchach. Często jego dziuple mieszczą się w drewnie porażonym przez grzyby, częściowo spróchniałym, a otwór wejściowy umieszczają pod hubą, która tworzy praktyczny daszek.

Drążąc dziuplę dzięcioły pracują bardzo szybko. Jest ona gotowa w zaledwie kilka dni. Ptaki te pracują wytrwale kilka, kilkanaście godzin dziennie. Chwytają się drewna pazurami, wyjątkowo ostrymi i gwarantującymi pewny chwyt. W utrzymaniu szczególnej pozycji blisko drzewa pomaga im też budowa piór ogona ? sztywne sterówki zapewniają im stabilne oparcie. Najważniejszy jednak jest dziób, który przypomina dłuto oraz specjalnie zbudowana czaszka.

p=.

Wykuwane przez dzięcioła dziuple służą jako miejsca lęgowe wielu ptakom, a nawet ssakom. W tych dużych, opuszczonych przez dzięcioła czarnego, mogą gniazdować siniak, kraska czy gągoł. Czasami zdarza się, że zamieszkują je także kuny oraz nietoperze. Pozostawianie w lesie drzew dziuplastych jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania całego ekosystemu

h3. Dlaczego dzięcioła nie boli głowa?

Dzięcioł uderza w drewno nawet do 20 razy na sekundę. Towarzyszą temu przeciążenia nawet do 1200 g. Jego dziób, czaszka oraz cała głowa jest przystosowana w taki sposób, aby maksymalnie absorbować falę uderzeniową.

Mózg dzięcioła szczelnie wypełnia wnętrze czaszki. Nie jest zawieszony w płynie mózgowo-rdzeniowym jak u ludzi, co ogranicza przenoszenie drgań i powoduje, że podczas uderzeń pozostaje nieruchomy. Czaszka, grubsza niż u innych ptaków, zbudowana jest z gąbczastych, podatnych na kompresję kości. Szyja jest krótka, co wzmacnia siłę uderzenia oraz sprawia, że stukając ptak porusza całym ciałem. Jej silne mięśnie kurczą się na milisekundę przed ciosem. Dziób jest ostry i silny, odporny na zginanie i pękanie, połączony z czaszką tkanką łączną. U jego podstawy znajdują się mięśnie, które amortyzują wstrząsy.

p=.

Zamykana tuż przed stuknięciem gruba wewnętrzna błona oka (trzecia powieka) utrzymuje gałkę oczną we właściwym miejscu, zapobiega rozdarciu siatkówki i chroni oko przed odpryskującymi drzazgami. Język dzięcioła jest długi i sprężysty, oplatający dwiema pętlami całą czaszkę i umocowany tuż nad dziobem, dodatkowo amortyzuje mózg podczas wstrząsów. Posiada przy tym odpowiednio klejącą substancję, do której to larwy przyczepiają się. Zakończony jest strukturą przypominającą ostrze z zadziorami. Korpus ptaka przejmuje na siebie powstające drgania i naprężenia pochłaniając ponad 99 procent energii. Reszta, która dociera do głowy, rozprasza się w postaci ciepła. Aby ochłodzić mózg ptak podczas kucia musi robić krótkie przerwy.

h3. Hałasują cały rok

Wiosną w sezonie lęgowym dzięcioły bębnią w drzewa także po to, aby zaakcentować swoje terytorium. Samiec dzięcioła dużego częstym bębnieniem wprowadza w wibracje suchy sęk lub gałąź. W parkach miejskich lub na obrzeżach miast ptaki te często uderzają w lampy, rynny i inne części wyposażenia budynków. Dzięcioł czarny bębni bardzo głośno i donośnie wybierając do tego grube i suche konary. Wydaje też szereg innych głosów: metalicznych, wibrujących lub kwilących.

Poza sezonem lęgowym, gdy nie trzeba już oznaczać swego rewiru, ptaki uderzają w drzewa już tylko w jednym celu ? w poszukiwaniu pożywienia. Jedzą owady żyjące pod korą i w drewnie ? głównie korniki. Dlatego dzięcioły często określane są mianem ?lekarze lasu?. Aby dostać się do tunelów drążonych w drewnie np. przez stawonogi, dzięcioł wykonuje zazwyczaj kilka uderzeń. Następnie wykorzystuje swój długi język, którym jest w stanie wydobyć pożywienie.

p=.

Oprócz szkodliwych owadów dzięcioły duże spożywają nasiona drzew, przeważnie sosny, a także jaja i pisklęta ptaków. Natomiast dzięcioły czarne gustują także w larwach mrówek. Aby się do nich dobrać rozkuwają zajęte przez nie pnie martwych drzew, a zimą rozkopują mrowiska rudnic.

(oprac. na podstawie materiałów dostarczonych przez Nadleśnictwo Kartuzy)