W lesie słychać mnóstwo szmerów, szelestów, stukotów. Czy aby na pewno dźwięki te wydają tylko zwierzęta? A może to Szëmich cichym głosem śpiewa swą pieśń, B?rówc pomaga zbierać grzyby, a B?rowô Cotka zamienia pseudoturystów w... jałowce.

Kaszubskie lasy i bory pełne są tajemnic. Według kaszubskich wierzeń wśród drzew i na leśnych polanach czają się niezwykłe duchy i stwory. Tym, którzy kochają las - służą one pomocą, jednak niech strzegą się wszyscy niszczyciele przyrody!

h3. Władcy kaszubskich borów

Jeśli lubimy zbierać grzyby i owoce lasu, czasami możemy natknąć się na Borową Ciotkę. To staruszka w szacie czerwonej jak pień sosny, przepasanej zielonym pasem z igliwia. Jej głowę zdobi diadem z szyszek, w rękach dzierży kosz i kij. *B?rowô Cotka* to duch opiekuńczy borów i lasów, broni przed czarownicami i błędnymi ognikami, a zbłąkanych prowadzi do swego drewnianego dworku i daje schronienie. Staruszka często pomaga dzieciom zbierać grzyby i jagody. Dobrzy ludzie nie muszą się jej bać. Jednak jeśli Borowa Ciotka zauważy, że ktoś łamie drzewa i bezmyślnie niszczy las, wówczas broni swego domu wysyłając na wandali komary, osy i żmije. Gdy w kaszubskich borach królowały wilki, staruszka także i je wysyłała naprzeciw leśnym chuliganom. A gdy któryś z wandali wyjątkowo rozsierdził Borową Ciotkę, zostawał natychmiast przemieniony w krzak jałowca.

Krzak jałowca

*B?rówc* to kolejny mieszkaniec leśnych ostępów. Jest opiekunem runa leśnego, nieprzejednanym wrogiem kłusowników i myśliwych. Dzieciom i dobrym ludziom ukazuje się w postaci staruszka z długą siwą brodą, jest maleńkiego wzrostu i przypomina trochę krasnoludka. Jest smutny, ale z jego oczu bije miłość i dobrotliwość. On również pomaga dzieciom zbierać owoce lasu i wyprowadza je na bezpieczne ścieżki. Ale za to myśliwym przeszkadza jak tylko może. Podczas polowania ostrzega zwierzynę, rzuca urok na myśliwskie psy. Kłusownikom ukazuje się pod postacią olbrzyma z czarną, długą brodą.

Wśród koron drzew czai się natomiast *Szëmich*. To dobrotliwy duszek sprowadzający na świat ciszę i łagodny szum. Jeśli będziemy uważni, możemy usłyszeć, jak śpiewa on swym cichym głosem drzewom i leśnym stworzeniom.

h3. Strzeżmy się złych duchów!

Podczas leśnych spacerów strzeżmy się lelka! W tym ptaku czai się bowiem duch ? sprawca niedomagania umysłowego. Co prawda ciężko go usłyszeć, ale jeśli tak się stanie, możemy być niemal pewni, że rozum zacznie nas zawodzić. Ludzie głupi, szaleni, narwani i upośledzeni umysłowo, według kaszubskich wierzeń, mieli kontakt z *Lelkiem*. Jako ptak mieszka w niedostępnych miejscach, daleko w leśnych gąszczach. Jego dziwaczny głos przypomina samolubny śmiech chorego umysłowego człowieka.

p=. Lelek wydaje przedziwne odgłosy:

Najbardziej znany kaszubski zły duch także mieszka w ptaku - kani. To ona sprowadza suszę i nieurodzaj. Mieszka w lasach i gajach, lata ponad polami, łąkami oraz wioskami i krzyczy: kania - kania - kania ! Na ten głos wszelki drób ucieka do chlewa i się chowa, gdzie tylko może. Kaszubi wierzyli, że susza jest winą *Kani*, gdyż wypija ona deszcz z chmur.

Każdy z nas zna sobótkowy obrzęd - ?ścinanie Kani?. Dawniej Kaszubi zwabiali tego ptaka w sidła i sądzili na słupie. Dziś kania może czuć się bezpiecznie, gdyż jest objęta ścisłą ochroną gatunkową. We współczesnych sobótkowych przedstawieniach występują już na szczęście tylko kukły tego ptaka.

Kania ruda

Pamiętajmy o tych niezwykłych stworzeniach wędrując po kaszubskich lasach. Niech wiedza o nich strzeże nas przed bezmyślnym niszczeniem drzew, gałęzi i owoców lasu. Biada tym, którzy rozwścieczą Borową Ciotkę czy B?rówca! Chyba nie chcemy do końca życia pozostać jałowcami?

(oprac. na podst. A. Labuda ?B?gowie i dëchë naj przodków: przëłożënk do kaszëbsczi mitologii?)