Sosnę zwyczajną nazywa się królową polskich lasów. Da sobie radę w każdych warunkach, zarówno na glebach wilgotnych, jak i suchych. Także w Nadleśnictwie Kartuzy stanowi dominujący gatunek, zajmuje tu aż 57 proc. powierzchni leśnej.

W Nadleśnictwie Kartuzy główne gatunki tworzące miejscowe lasy to sosna, buk i świerk. Od dziesiątków lat utrzymują swoją dominację, zarówno powierzchniową, jak i masową. Przeważają tutaj drzewostany mieszane z dominacją sosny, która zajmuje aż 57% powierzchni leśnej.

h3. Da sobie radę w każdych warunkach

Sosna zwyczajna nie bez powodu nazywana jest królową polskich lasów. Jest zdecydowanie najliczniej występującym w Polsce drzewem; zajmuje około 70 % powierzchni naszych lasów. Drzewo to daje sobie radę w każdych warunkach, nawet tych nadzwyczajnych. Może rosnąć na terenach suchych, niemal jałowych, np. na wydmach, jak i w siedliskach wilgotnych, wręcz bagiennych. W Polsce sosna zwyczajna występuje niemal wszędzie. Najwięcej jest jej na niżu, na wyżynach jej udział jest znacznie mniejszy, w wyższych partiach gór, sporadyczny.

Sosna zwyczajna, najpospolitsza z naszych sosen, tworzy zespoły borów sosnowych, czyli sośniny, w których jest gatunkiem panującym. W kartuskich lasach lite drzewostany sosnowe rosną głównie w południowej części nadleśnictwa na uboższych glebach, w leśnictwach: Sikorzyno, Uniradze i Przewóz. Sosna występuje też często w borach i lasach mieszanych, np. z dębem, a w Nadleśnictwie Kartuzy najczęściej z bukiem i świerkiem.

Oprócz sosny zwyczajnej w Polsce rosną też inne gatunki sosny: limba i kosodrzewina, które występują głównie w Tatrach oraz sosna błotna, którą spotkamy m.in. na torfowiskach Podhala. Wszystkie są gatunkami chronionymi. ?Imigranci? sosnowi to: sosna czarna, sosna Banksa, oraz wejmutka, zwana amerykańską. 170-letnia wejmutka rośnie w Leśnictwie Bącka Huta i jest uznana za pomnik przyrody. Starsza, 200-letnia sosna pospolita, rośnie w Leśnictwie Wygoda.

Sosna zaliczana jest do gatunków pionierskich, czyli takich, które jako pierwsze zajmują wolną przestrzeń, tworzą nowy las. Potrafi żyć 300 i nawet więcej lat, do tego ?matkuje? wielu innym gatunkom, które pod nią rosną. Doskonale rośnie się pod nią jodle, ale także świerkowi, bukowi czy dębowi.

Można ją rozpoznać po grubej, głęboko spękanej korze, która na konarach jest pomarańczowo-ruda i łuszczy się cienkimi płatami. Posiada długie i cienkie igły wyrastające parami (u podstawy owiniętymi błonkowatą osnówką), zaostrzone, lekko spłaszczone i skręcone wokół osi. Jej szyszki są osadzone na krótkich szypułkach, zamknięte są małe i zielone, niekiedy zakrzywione, z czasem otwierają się i przybierają kształt szerokojajowaty, brązowieją.

System korzeniowy sosny zwyczajnej jest najgłębszy spośród wszystkich drzew iglastych występujących w Polsce. Jej palowy korzeń główny może sięgać na głębokość ponad 3 m, dlatego wiatry raczej ją łamią niż wywracają. Sosny rosnące na skałach i glebach płytkich potrafią uformować swój system korzeniowy w wiązki i rozwinąć go płasko dla utrzymania się w podłożu. Jak żaden inny gatunek potrafi rosnąć tam, gdzie właściwie nie ma żadnej gleby np. w szczelinach skalnych.

Żeby sosna rosła wysoko i wykształciła prosty pień, musi w młodości rosnąć w dużym zwarciu. Te rosnące na otwartej przestrzeni mają pnie pokrzywione, szerokie korony, są niskie ale za to ładnie wyglądają w ogrodach i parkach.

h3. Najstarsze, najwyższe i najlepszej jakości

W Polsce występuje kilka cennych ekotypów sosny. Pochodząca z Mazur sosna taborska, a z Wielkopolski sosna rychtalska, znane są na całym świecie.

Sosny taborskie są po prostu doskonałe, rosną w okolicach Taborza w Nadleśnictwie Miłomłyn. Koronami sięgają niemal chmur, są gładkie, pionowe, równe i proste. Ich pnie mają po 30-40 m wysokości, a same sosny liczą sobie ponad 250 lat.

Sosna rychtalska to kolejna dama polskich lasów. Rośnie w Nadleśnictwie Syców. W 1938 r. sosny te Międzynarodowa Unia Leśnych Organizacji Badawczych (IUFRO) poddała badaniom, w celu ustalenia ich pochodzenia. W nadleśnictwie Syców wydzielono mateczny obszar nasienny, nazwany obrębem Rychtal. Na tym obszarze nie prowadzi się wyrębu, jedynie zbiera nasiona. Drzewa o szczególnie dobrych parametrach (zdrowe, żywotne, okazałe, o znanym pochodzeniu, wyjątkowych cechach genetycznych) wpisuje się do specjalnego rejestru.

Kartuskie lasy również mogą się pochwalić 24 sosnowymi drzewami matecznymi, oraz 17 hektarową powierzchnią wyłączonych drzewostanów nasiennych. Krajowa komisja wyznaczyła je w 2000 roku w Leśnictwie Dzierżążno. Ze zrzezów zebranych z drzew matecznych, rosnących w nadleśnictwach Kartuzy i Kolbudy, wyodrębniono swoisty fenotyp sosny kartusko-kolbudzkiej i założono plantację nasienną w Leśnictwie Przewóz. Już w dawnych wiekach musiała być znana dobra jakość sosny z Dzierzążna, bowiem w 1735 r., kiedy przebudowywano dach kartuskiego kościoła, zakonnicy kartuscy nie wycięli sosen z własnych lasów, lecz zakupili 95 sosen właśnie z Dzierzążna od norbertanek żukowskich.

Sosna masztowa (supraska) występuje w Puszczy Knyszyńskiej, populację stanowią najpiękniejsze i najbardziej okazałe egzemplarze sosny zwyczajnej w Polsce. W okolicy miejscowości Supraśl znajduje się drzewostan nasienny. Eksportowana do zachodniej Europy już w XVI wieku z przeznaczeniem na maszty okrętowe, stąd jej nazwa ? sosna masztowa.

Najstarsza sosna w Polsce zaczęła swój żywot za Jana III Kazimierza Wazy. Ma dziś około 350 lat i wciąż zadziwia swoją witalnością. Rośnie w Nadleśnictwie Mińsk Mazowiecki nad rzeczką Srebrną. W Nadleśnictwie Kartuzy najstarsze sosny ? ponad 200-letnie, rosną w Leśnictwie Niepoczołowice.

Zagrożeń czyhających na sosnę jest sporo. Często atakuje ją wiele gatunków szkodników owadzich, grzybów, a inne rośliny przeszkadzają we wzroście np. brzoza. Jest mało odporna na huragany i trąby powietrzne, czego przykładem były sierpniowe wichury, które przeszły przez Kaszuby. Wówczas połamane zostały głównie drzewostany sosnowe m.in. w Leśnictwie Kamionka czy Bącka Huta.

h3. Niezliczona ilość zastosowań

Drewno sosny jest cennym surowcem o różnych zastosowaniach, przede wszystkim w przemyśle drzewnym, budownictwie i meblarstwie ale także w branży perfumeryjnej, kosmetycznej i w lecznictwie. Używane głównie w stolarstwie do wyrobu okien, drzwi, podłóg, mebli , do produkcji sklejek, wełny drzewnej, słupów energetycznych, stempli górniczych i budowlanych, podkładów kolejowych itp. Jest głównym gatunkiem do produkcji papieru. Dziś drewno sosnowe zajmuje pierwsze miejsce, zarówno pod względem produkcji, jak i wartości użytkowej.

Ważnym produktem otrzymywanym z sosny jest żywica. W lasach kartuskich przez cały okres powojenny, aż do końca lat osiemdziesiątych, żywicowano starsze, przeznaczone do wyrębu drzewostany sosnowe. Poprzez destylację żywicy uzyskuje się terpentynę i kalafonię, używane w przemyśle farmaceutycznym, papierniczym, lakierniczym, a nawet do produkcji materiałów wybuchowych. Dopiero kiedy zaczęto sprowadzać żywicę z innych krajów i korzystać z żywic syntetycznych, odstąpiono w Polsce od żywicowania drzewostanów. Największe pozyskanie żywicy przypada na lata 60 XX w. Pozyskiwano wówczas 25 ton żywicy rocznie. Do 1990 r. pozyskiwano także karpinę sosnową (podziemna część pnia), z której w drodze suchej destylacji uzyskiwano smołę, terpentynę i dziegieć.

Jako roślina lecznicza sosna zwyczajna wykorzystywana była od dawna. Doceniano dobroczynny wpływ tych drzew na organizm, zalecając spacery po nagrzanych słońcem, pachnących żywicą lasach sosnowych. Z pędów i igliwia otrzymuje się olejek sosnowy, do kąpieli leczniczych oraz inhalacji w chorobach układu oddechowego. Pączki sosny działają przeciwbakteryjnie i wykrztuśnie są stosowane w lekkich nieżytach górnych dróg oddechowych do wyrobu syropów np. Sirupus Pini. W połączeniu z innymi ziołami używane przy nieżytach żołądka, jelit i dróg moczowych.

Sosna często występuje w wierzeniach i symbolice ludowej uosabiając jednocześnie długowieczność, wytrzymałość, zdrowie, nieśmiertelność. U Greków była atrybutem Posejdona, gdyż stanowiła budulec na okręty (stępki statków wykonywano wyłącznie z sosny). W Chinach sosna jest najczęściej przedstawianym drzewem w tamtejszych sztukach plastycznych. Była symbolem długowieczności, wytrwałości i opanowania. Chińczycy pod nią właśnie odprawiali ceremonie picia herbaty. Również Słowianie czcili sosny rosnące w świętych gajach i borach. Byli przekonani, że drzewo to ma właściwości magiczne i uzdrawiające.

(materiał nadesłany przez Nadleśnictwo Kartuzy)