Zakończono kilkuletni proces rekultywacji kartuskich jezior, a podczas dzisiejszej konferencji naukowcy i urzędnicy mówili o  efektach realizacji projektu i wynikach badań. - W przypadku jez. Klasztornego Małego osiągnęliśmy efekt WOW. W obu jeziorach Klasztornych śmiało można się kąpać" - mówiła prof.  UWM w Olsztynie Jolanta Grochowska. 

Przypomnijmy - proces oczyszczania kartuskich jezior rozpoczął się w 2019 roku. Rekultywacją objęto cztery akweny: Mielenko, Karczemne, Klasztorne Małe i Klasztorne Duże. Jeziora te zostały zdegradowane począwszy od lat 50-tych XX wieku. Wówczas wszelkie nieczystości z miasta (m.in. szpitala, rzeźni, lecznicy zwierząt, rozlewni piwa, stacji benzynowej) wpływały do ich wód. 

W latach 80-tych zbudowano oczyszczalnię ścieków, którą w miarę upływu lat modernizowano. Zajęła się ona również oczyszczaniem kartuskich jezior. Przed procesem rekultywacji gmina Kartuzy rozbudowała m.in. kanalizację burzową w mieście. Powstały zbiorniki retencyjne, separatory, przepompownie i oddzielenie kanalizacji deszczowej od kanalizacji sanitarnej.

Oczyszczenie jezior polegało na inaktywacji fosforu we wszystkich czterech akwenach - jest to rekultywacja metodami chemicznymi, polegająca na strąceniu fosforu z toni wodnej i zablokowaniu w osadach dennych oraz zwiększeniu ich zdolności sorpcyjnych. 

Jeziora przeszły także zabieg biomanipulacji. Polegał on na zarybieniu ich narybkiem rodzimych gatunków ryb drapieżnych: szczupaka, sandacza oraz bolenia.

Zakończono również prace związane z oczyszczaniem Jeziora Karczemnego, polegające na usunięciu osadów dennych. To był jeden z najważniejszych etapów związanych z rekultywacją jeziora. Łączna ilość osadów przetransportowanych do oczyszczalni ścieków w Kartuzach przekraczała 240 tys. m sześć.

Nad tym wszystkim czuwali naukowcy z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. 

Jezioro Mielenko

Jak podkreślała prof.  UWM w Olsztynie Jolanta Grochowska, ocena stanu ekologicznego jeziora przeprowadzona m.in. na podstawie wartości Indeksu Fitoplanktonu, wykazała, że obecnie zostało ono zakwalifikowane do wód charakteryzujących się II klasą jakości. Oznacza to, że jest w dobrym stanie ekologicznym. 

Natomiast wyniki badań makrofitów przeprowadzone w 2023 r., czyli dwa lata po zakończeniu rekultywacji tego zbiornika, wykazały jego stan ekologiczny jako umiarkowany. 

- Najważniejszym efektem działań biomanipulacyjnych jest poprawa liczebności i biomasy szczupaka. W jeziorze dominują ryby spokojnego żeru - mówiła Jolanta Grochowska. 

Warto dodać, że przezroczystość wody w Mielenku jest niemal stała i sięga dna. 

Jezioro Karczemne

Zbiornik ten stanowił największe wyzwanie dla naukowców, bo był najbardziej zdegradowany. Spływały do niego ścieki bytowo-socjalne i substancje ropopochodne z pobliskiej, nieistniejącej już, stacji benzynowej. Oczyszczanie tego jeziora pochłonęło też najwięcej środków. 

[ZT]44992[/ZT]

- W 2013 r. była tam tragiczna jakość wody - mówiła Jolanta Grochowska. - Mieliśmy tam do czynienia z około 20 cm widzialnością dna, a odczyn PH jego wód wynosił ponad 10 - powiedziała. - Osady denne w okresie badań charakteryzowały się ekstremalnie wysokimi zawartościami fosforu. 

Jak pisaliśmy już wielokrotnie - jezioro podzielono na sektory, oddzielono specjalnymi kurtynami, wydobywano osady denne do głębokości 60-90 cm, a następnie transportowano do kartuskiej oczyszczalni ścieków. Działania rekultywacyjne na tym jeziorze zakończono w listopadzie 2023 r., gdy zaaplikowano do jego wód ostatnią dawkę koagulantów. 

Jolanta Grochowska podkreślała, że o efektach rekultywacji tego zbiornika tak naprawdę będzie można mówić za kilka lat. 

- Teraz trudno mówić o efektach, skoro rekultywację zakończyliśmy pod koniec ubiegłego roku. Tak naprawdę w tym roku rozpoczęliśmy monitorowanie tego, co dobrego w tym jeziorze się dzieje. Widać, że po aplikacji koagulantów woda ulega poprawie, nastąpił też spadek związków azotowych i ich koncentracji. Przezroczystość wód też poprawia się. Efekty biologiczne na razie jeszcze nie są widoczne. Jezioro cały czas jest silnie zeutrofizowane - podkreślała. 

Warto zaznaczyć, że wyniki badań ichtiofauny w tym jeziorze wykonane w 2023 r. wskazały wciąż widoczny niedobór ryb drapieżnych, rozwój i wzrost drobnych ryb karpiowatych i drobnych osobników okonia. Zagrożeniem też jest obecność inwazyjnego karasia srebrzystego, choć i tak jego obecność uległa zmniejszeniu. 

Jezioro Klasztorne Małe 

Efekt rekultywacji na tym najgłębszym z kartuskich jezior, gdzie głębokość dna sięga 20 m, pozytywnie zaskoczyła naukowców. 

- Można powiedzieć, że tutaj uzyskaliśmy efekt WOW - stwierdziła Jolanta Grochowska. 

Aż o 1500 proc. spadło tu obciążenie zewnętrzne fosforem.

[FOTORELACJA]28894[/FOTORELACJA]

- Dzięki przeprowadzonym zabiegom mamy ogromny spadek zawartości fosforu. W wodach naddennych strąciliśmy właściwie cały fosfor - mówiła prof. UWM. - Z jeziora mocno zdegradowanego mamy obecnie jezioro o dobrej jakości wody.

Obecnie jezioro ma III klasę jakości wód, czyli jest w umiarkowanym stanie ekologicznym. Przezroczystość wody z maksymalnie 50 cm zwiększyła się do około 1 metra. 

- Wyniki badań wykazały niższą w porównaniu z poprzednimi badaniami biomasę ryb karpiowatych i wyższą biomasę ryb drapieżnych, szczególnie sandacza i bolenia. Dodatkowo zanotowano obecność nowego gatunku - ryby kozy - wyjaśniała Jolanta Grochowska.

Jezioro Klasztorne Duże

Jezioro Klasztorne Duże było w najlepszym stanie ze wszystkich czterech akwenów. To największy zbiornik ze wszystkich poddanych rekultywacji. W ciągu wielu lat było niestety "zasilane" zanieczyszczeniami z jez. Klasztornego Małego. 

- Było ono największym niebezpieczeństwem dla tego jeziora. Klasztorne Małe mocno pogarszało jakość wód Klasztornego Dużego - mówiła Jolanta Grochowska. 

Po rekultywacji oceniono, że jezioro charakteryzuje się II klasą jakości wód, będących w dobrym stanie ekologicznym. Stan ekologiczny jeziora, jeśli chodzi o makrofity, sklasyfikowano jako umiarkowany - odnotowano wzrost udziału powierzchni roślinności zanurzonej. 

- Zawartość fosforu obniżyła się do takiego poziomu, które nie sprzyja zakwitom fitoplanktonu - wymieniała Jolanta Grochowska. - Przezroczystość na tym jeziorze bardzo się poprawiła, bo sięga aż 2 metrów.

W akwenie jest coraz więcej ryb o dużych rozmiarach - zauważono wzrost długości ciała oraz masy ryb drapieżnych. 

- Jezioro to charakteryzuje się największą różnorodnością gatunkową i najwyższą biomasą odłowionych osobników szczupaka. Dodatkowo zauważane były osobniki kozy i piskorza, które należą do gatunków zagrożonych - przekazała prof. UWM. - Sytuacja w jeziorze jest naprawdę bardzo dobra. 

"W Jeziorach Klasztornych możemy się spokojnie kąpać"

Prof. Jolanta Grochowska nie kryła zadowolenia z wyników przeprowadzonych prac.

Te wyniki, które uzyskaliśmy, są naprawdę bardzo dobre, biorąc pod uwagę to, z jakim pacjentem mieliśmy do czynienia. Wydaje się, że nasza terapia dała pożądany efekt. Działania rekultywacyjne zostały dobrane odpowiednio. Po tych wszystkich działaniach mechanicznych, chemicznych, po biomanipulacji, czekamy na to, aby ta biologia w jeziorach się ugruntowała i aby wszystko ruszyło do przodu i zaczęły pojawiać się rośliny. Mam wrażenie, że jeśli to wszystko potoczy się w dobrym kierunku, nie będzie dodatkowych zanieczyszczeń wprowadzanych do zbiorników, to efekt będzie utrzymywał się dłuższy czas.

Wielu wciąż nie wierzy, że jeziora Klasztorne nadają się do kąpieli. Potwierdziła to ankieta przeprowadzona przez obecnych na konferencji uczniów I LO w Kartuzach, którzy również sami przeprowadzali badania jezior. 

[ZT]55122[/ZT]

Możemy się w jeziorach Klasztornych spokojnie kąpać. Przeprowadzaliśmy badania epidemiologiczne w jeziorach. Jeziora kartuskie są wolne od bakterii, można spokojnie korzystać z kąpieli. A ta infrastruktura, która powstanie, będzie sprzyjała temu, że będą mogli państwo korzystać ze zbiorników, które są bardzo cenne. 

Sylwia Biankowska, wiceburmistrz Kartuz, potwierdziła, że sama pływała w zeszłym roku w jez. Klasztornym Dużym. Przedstawiła też plany przyszłego kąpieliska nad tym akwenem. Jeszcze w tym miesiącu otwarte mają zostać oferty na tę inwestycję. Jeśli będą korzystne, jego budowa zakończyć ma się w październiku 2025 roku. 

Już teraz nad Klasztornym Dużym powstały dwie niewielkie wysypane piaskiem plaże, jest też pomost dla wędkarzy. 

[ZT]54525[/ZT]

- Marzenia się spełniają. Przez wiele lat staraliśmy się ratować nasze jeziora - mówił burmistrz Mieczysław Grzegorz Gołuński. - Nie sądziliśmy kiedyś, że nasz projekt uzyska dofinansowanie, a tak się stało. Był to rewolucyjny, pionierski projekt, który zainspirował osoby decydujące o przyznaniu środków. Cieszę się, że będziemy teraz mogli korzystać z naszych jezior. 

Warto zaznaczyć, że gmina Kartuzy otrzymała prawie 50 mln zł ze środków unijnych na rekultywację jezior, a cała inwestycja kosztowała ponad 60 mln zł. Jest to największy tego rodzaju projekt w Polsce.