Trznadel i zięba. Śpiewająco zapowiadają wiosnę (posłuchaj)

Jaskrawożółty trznadel ujrzany w słoneczny, choć jeszcze mroźny marcowy dzień, jest niewątpliwie zapowiedzią rychłego nadejścia wiosny. Pod koniec marca natomiast słychać charakterystyczną pieśń terytorialną samca zięby ? najpospolitszego ptaka gniazdującego w naszym kraju

Choć kalendarzowa wiosna jeszcze nie nadeszła, każdy, kto wybierze się na spacer po obszarach Nadleśnictwa Kartuzy, może już zaobserwować, że przyroda budzi się do życia. Najłatwiej poznać to po śpiewie trznadla, który swoimi trelami raczy wszystkich już od początku marca. Pod koniec miesiąca swoją ognistą pieśń rozpoczynają samce zięby ? najpospolitszego ptaka gniazdującego w naszym kraju.

h3. Cytrynowy śpiewak

Trznadel zwyczajny (łac. Emberiza citrinella) jest ptakiem niewiele większym od wróbla, o smukłej sylwetce i wydłużonym ogonie. Samiec w wiosennej szacie godowej ma intensywnie żółtą głowę i brzuch oraz rdzawą pierś. Samica w porównaniu z samcem jest bardziej stonowana: oliwkowobrązowa, ze znacznie wyraźniejszym kreskowaniem na głowie i spodzie ciała. Charakterystyczną cechą trznadli w każdej szacie jest rdzaworudy kuper.

p=.

Trznadel to po skowronku najpospolitszy w Polsce ptak terenów otwartych. Zajmuje wiele siedlisk ? różnorodne obszary dobrze nasłonecznione, będące mozaiką zadrzewień, krzewów i terenów otwartych, np. obrzeża widnych lasów liściastych i borów, pola, łąki (choć musi tu rosnąć choć parę drzew lub krzewów), polany, zarośla, drzewa owocowe, sady, budynki i ogrody. Unika miast, choć jest spotykany na obrzeżach wsi (zimą odwiedza je stadami). Trznadle nie boją się ludzi, więc można je zobaczyć na wsiach, przy szosach, gdzie wyszukuje ziaren i nasion najróżniejszych chwastów.

p=.

Jest jednym z pierwszych (po sikorce bogatce) ptaków odzywających się na wiosnę. Usłyszeć go można od początku marca do końca lipca. Śpiew trznadla to szybka seria 5-8 ostrych dźwięków o wznoszącej tonacji, z przeciągłym, opadającym zakończeniem: ?cicicicicici-siuuu?. Głos ten ma wiele odmian regionalnych. Są bowiem trznadle, które poprzedzają tę ostatnią, niższą sylabę, jednym dźwiękiem o wyraźnie wyższej tonacji (?cicicicicici-zi-siuuu?) oraz takie, które do zakończenia wplatają jeszcze jeden niższy dźwięk (?cicicicicici-siuuu-siii?). Na podstawie tych zakończeń specjaliści wyodrębnili dwa podstawowe dialekty geograficzne śpiewu trznadla: pierwszy przeważa wśród trznadli z Europy Zachodniej, natomiast drugim śpiewają trznadle w Europie Środkowej i Wschodniej. W Polsce można usłyszeć obie odmiany śpiewu trznadla.

p=. "POSŁUCHAJ ŚPIEWU TRZNADLA":/pictures/2015-03/trznadel.mp3

Dawniej lud przekładał wiosenny śpiew trznadla na ludzkie słowa i brzmiało to jak: ?Nie będzie suchej kobyle nic?. Dawniej na przednówku śpiew tego zwiastuna wiosny mógł rzeczywiście dawać nadzieję na świeżą zielonkę, jaką już wkrótce miały dostać wychudzone po zimie zwierzęta gospodarskie.

h3. Najpospolitszy ptak leśny

Zięba zwyczajna (Fringilla coelebs) to gatunek małego ptaka z rodziny łuszczaków. Jest wielkości wróbla, jednak smuklejsza, z mniejszym i ostrzejszym dziobem. Dorosłe samce są bardzo charakterystyczne ubarwione i zachwycają jaskrawymi barwami. Samiec ma ceglastoczerwoną twarz, pierś i brzuch, ana łowie szaroniebieską czapeczkę. Poza sezonem lęgowym te kolory są nieco przytłumione. Samica jest szarobrązowa, jednak oba ptaki można zawsze poznać po dwóch białych paskach na skrzydłach i oliwkowozielonym kuprze.

p=.
Samica zięby.

Jest najpospolitszym i najliczniejszym ptakiem leśnym nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie. Szacuje się, że w naszym kraju żyje 15?25 milionów par lęgowych. Zagęszczenie par może wynosić 2 pary na hektar, średnio co 50 m jest gniazdo. Badania przeprowadzone w latach 60. wykazały, że podczas powrotu z zimowisk przez linię Bałtyku może przelatywać ponad milion osobników.

Ziębę możemy spotkać wszędzie tam, gdzie jest choć trochę drzew ? od wielkich zadrzewień po małe laski śródpolne i parki miejskie, sady i aleje drzew. Czemu zięba zawdzięcza tak wysoką liczebność i szerokie rozpowszechnienie? Przede wszystkim swojej wielkiej elastyczności, zarówno pod względem wymagań pokarmowych, jak i środowiskowych. Zięba nie ma tak silnie określonych preferencji jeśli chodzi o rodzaj spożywanego pokarmu, jak większość innych ptaków. Wiosną i latem głównym składnikiem jej diety są owady i inne drobne bezkręgowce. Pisklęta karmione są przeważnie larwami i gąsienicami owadów. W pozostałych porach roku żywią się nasionami, pączkami i innymi częściami roślin.

p=.

Udowodniono, że samiec w ciągu dnia może śpiewać nawet 2000 razy. Charakterystyczny śpiew łatwo rozpoznawalny, wykonywany w jakimś eksponowanym miejscu, to ognista kaskada dźwięków. Jest to seria przyśpieszających dźwięków, z "zawijasowym" zakończeniem, całość to "ci-ci-cit-cit-tjut-tjut-tjuttjutjutju-citirjit".

p=. "POSŁUCHAJ ŚPIEWU ZIĘBY":/pictures/2015-03/zieba.mp3

Dawniej w Polsce ten "zawijas" był interpretowany jako "myślisz-żem-cię-na-śliw-kach nie widział?" albo "cze-kaj-cze-kaj-cośzrobiła-a widzisz?? Zięby mają bogaty repertuar różnych zawołań. Siedzący ptak wydaje ostre ?fink?. Przelatujące ptaki wabią ?ćju, ćjup?, zaniepokojone wydają ostre: ?ziii?. Zwłaszcza przed burzą zięba odzywa się charakterystycznym głosem, składającym się z regularnie powtarzanych krótkich wibrujących dźwięków. Dawniej wierzono, że kiedy zięba wyda głos "wriit" spadnie deszcz.

p=.

W niewoli zięby wykazują niezwykłą jak na ptaka tej wielkości witalność i długowieczność. Znane są osobniki żyjące nawet 29 lat. W krajach środkowoeuropejskich trzymanie zięb w niewoli jest niedozwolone. Dawniej w Niemczech istniała tradycja chwytania, oswajania i przysposabiania samców tego gatunku do konkursów śpiewu.

(oprac. na podst. materiałów przygotowanych przez Nadleśnictwo Kartuzy, nagrania: Jaki to ptak cz.1, Leśne Studio Filmowe ORLWP w Bedoniu)