Leśnicy posiadają miliony sprzymierzeńców - to mrówki. Znaczenie tych owadów jest wielorakie: pełnią rolę sanitariuszy lasu, wpływają na jego równowagę, przyczyniają się do rozsiewania roślin, zjadają szkodniki. Leśnicy starają się więc zapewnić im jak najlepsze warunki do życia.

Mrówki dzięki swojej liczebności, diecie, sprawnej organizacji społecznej, szczególnie silnie oddziałują na środowisko. Ich znaczenie jest wielorakie ? wpływają na utrzymanie równowagi w leśnych biocenozach, są wykorzystywane przez inne zwierzęta jako pokarm, a nawet pomagają im w... zabiegach higienicznych.

- Tam gdzie jest odpowiednio dużo mrówek, tam możemy być pewni, że rośnie zdrowy las ? podkreśla Andrzej Beczek, inżynier nadzoru w Nadleśnictwie Kartuzy. - Mrówki żywią się roślinami i drobnymi owadami, ale również są nekrofagami. Jeżeli spotkają na swojej drodze martwe zwierzęta, zanoszą je do mrowiska i zjadają. Dlatego nazywane są czyścicielami lasu. Proponuję, gdy podczas spaceru po lesie zauważymy mrowisko, zatrzymać się i pooglądać ich pracę.Oceńmy bezpośrednie otoczenia mrowiska - wówczas sami stwierdzimy, jak dookoła jest czysto.

W kaszubskich lasach żyją miliony mrówek. W zależności od gatunku możemy spotkać pojedyncze kopce lub całe kolonie. Szacunkowo można powiedzieć, że kopców mrówek na terenie Nadleśnictwa Kartuzy jest około kilka tysięcy.

h3. Czyściciele lasu

W Polsce żyje około stu gatunków mrówek. Szczególnie cennymi dla leśników owadami są mrówki: ćmawa i rudnica. Oba gatunki to drapieżniki, które są niezwykle pożyteczne dla środowiska przyrodniczego.

*Mrówka rudnica* odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu ekosystemów leśnych. Latem mrówki jednego mrowiska zabijają ok. 50 tysięcy larw owadów, broniąc w ten sposób las przed masowym ich rozmnożeniem się. W czasie masowego pojawienia się szkodników mrówki jednego mrowiska mogą zniszczyć nawet 10 mln owadów.

Mrówka rudnica

*Mrówka ćmawa* jest podobna do mrówki rudnicy. Również jest perfekcyjnym myśliwym likwidującym wiele szkodników leśnych. Prócz owadów chętnie zjada również padlinę. Mimo że nie ma żądeł, potrafi pryskać jadem na odległość do 2 metrów, a dzięki silnym żuwaczkom robotnice intensywnie kąsają i są w stanie przegryźć ludzki naskórek. Odróżnić ją można po braku maleńkich włosków na odwłoku i łusce pomostka, które posiada mrówka rudnica.

p=.
Mrówka ćmawa

Oba gatunki mrówek budują okazałe mrowiska w postaci kopców z igliwia, ziemi i gałązek. Wysokość mrowiska może dochodzić do 2 metrów. Mrówcze gniazda powstają najczęściej w glebie ? pod ziemią znajdują się skomplikowane systemy korytarzy. Poprzez budowę kolonii wydobywają na powierzchnię ziemi olbrzymie masy gleby rozluźniając jej strukturę. Gleba w pobliżu mrowisk jest mniej zakwaszona niż na pozostałym obszarze lasu. Dzięki temu mogą rozwijać się na niej rośliny niewystępujące w innych miejscach.

Niektóre gatunki mrówek, np. gmachówki, zasiedlają obumarłe pniaki lub leżące pnie drzew, przyśpieszając ich rozkład i obieg materii.

h3. Pomagają roślinom i zwierzętom

Mrówki odgrywają również ważną rolę w rozsiewaniu nasion w roślin ? głównie z najniższych warstw drzewostanu. Część spośród tych roślin wytwarza nasiona zaopatrzone w elajosomy, czyli tzw. ciałka mrówcze. Mrówki zbierają takie nasiona, a po zjedzeniu elajosomu porzucają je, przyczyniając się do rozprzestrzenienia gatunku. Rośliny "mrówkosiewne" to np fiołki, przebiśniegi, przetaczniki, kopytnik Jedna kolonia mrówek leśnych z rodzaju Formica rozprzestrzenia w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego ponad... 30 tys. nasion! W mieszanych lasach dębowych mrówki przyczyniają się do rozsiewania ok. 80, a w lasach bukowych - ok. 45 gatunków roślin.

Mrówki stanowią znaczące źródło pokarmu dla innych zwierząt, m.in. pająków czy wielu gatunków ptaków. Dzięcioł czarny, w poszukiwaniu mrówek ukrytych w drewnie, potrafi wykuć nawet kilkanaście dużych otworów w jednym drzewie. Lisy i borsuki rozgrzebują mrowiska w poszukiwaniu występujących tu dużych larw chrząszczy, dziki zaś wylegują się w kopcach mrowisk m.in. ze względy na panującą w nich wysoką temperaturę.

Mrówki leśne mają znaczenie nie tylko jako czynnik ograniczający wielkość populacji innych bezkręgowców, czy pokarm dla innych zwierząt, ale także są wykorzystywane w celach higienicznych. Wiele gatunków ptaków oraz zwierzyna płowa i czarna wykorzystuje produkowany przez mrówki kwas, jako środek odstraszający pasożyty zewnętrzne. Ptaki chwytają mrówki dziobem i nacierają sobie nimi pióra skrzydeł, natomiast zwierzyna tarza się w mrowisku prowokując mrówki do spryskiwania ich skóry kwasem mrówkowym.

Mrówki potrafią również niejako ?hodować? mszyce poprzez życie z nimi w symbiozie. Mszyce są źródłem spadzi ? słodkiej cieczy, będącej... ich odchodami. Mszyce wyciągają soki z rośliny, na której żyją, przyswajając z nich głównie białka i tłuszcze, wydalają natomiast cukry proste, chętnie zjadane przez różne owady, w tym pszczoły. Te natomiast produkują z niej miód o doskonałych walorach smakowych i zdrowotnych

h3. Leśnicy dbają o mrówki

Leśnicy starają się zapewnić mrówkom jak najlepsze warunki do życia i rozwoju.

- W przeszłości leśnicy dla ochrony mrowisk stosowali przeróżne formy mechanicznej ochrony kopców szczególnie przed dzikami, które bardzo lubią jajka mrówcze. Obecnie ograniczamy się do takiego prowadzenia prac leśnych tak, aby w okolicy mrowiska nie zmieniły się drastycznie warunki świetlne - wyjaśnia Andrzej Beczek.

Ze względu na ogromne znaczenie mrówek w środowiskach leśnych niektóre gatunki objęte zostały ochroną gatunkową. W rozporządzeniu Ministra Środowiska z 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt wymienionych jest sześć gatunków podlegających takiej ochronie: mrówka północna, mrówka smętnica, mrówka ćmawa, mrówka łąkowa, mrówka rudnica oraz mrówka pniakowa.

Ochronie podlegają także mrowiska. Zakaz ich niszczenia, usuwania i uszkadzania zawarty został w wymienionym wcześniej rozporządzeniu, a także w ustawie z dnia 28 września 1991 r. o lasach. Zgodnie z Kodeksem wykroczeń (art. 164) kto niszczy mrowiska znajdujące się w lesie albo na nienależącym do niego gruncie rolnym, podlega karze grzywny albo karze nagany.

Leśnicy w razie potrzeby chronią kopce przed zniszczeniem. Piętnują również każdy, nawet najmniejszy akt wandalizmu wobec mrowisk. Pamiętajmy o pożytecznej roli mrówek w czasie naszych leśnych wędrówek i... uważnie patrzmy pod nogi spacerując po leśnych szlakach!

(oprac. na podst. Krzysztofiak L., Krzysztofiak A.,Ochrona mrówek i mrowisk oraz na podst. materiałów dostarczonych przed Nadleśnictwo Kartuzy)