Halloween czy Dziady? Krótka historia listopadowego święta

Wydrążone dynie, wiedźmy, duchy, kościotrupy, mrok i tajemnica. Te atrybuty kojarzą nam się z obchodami święta Halloween, które przywędrowało do nas w latach 90-tych ubiegłego wieku z Ameryki Północnej. Wbrew pozorom nie jest to święto amerykańskie, a historia jego sięga głębokiej i mrocznej przeszłości.

Coraz częściej słyszymy jak piętnuje się wszelkie zabawy w stylu halloween jako obce naszej kulturze. W kontrze do nich urządza się bale wszystkich świętych. Moim zdaniem to zupełnie niepotrzebne. Wystarczy trochę poczytać, by zorientować się, jak dalece nieuzasadniony jest osąd Halloween i jak wiele wierzeń i obrzędów przetrwało w naszej kulturze z dawnych, prasłowiańskich nawet zwyczajów, niekiedy podobnych do owego święta.

Genezy Halloween możemy dopatrywać się w celtyckim Samhain – według kulturoznawców święto to obchodzono 2 tysiące lat temu na terenie Anglii, Irlandii, Szkocji, Walii i Francji. Z końcem października ówcześni mieszkańcy świętowali koniec zbiorów. Dzień ten uchodził za koniec lata i początek zimy. Ponadto, druidzi (kapłani celtyccy) wierzyli, że tego dnia zaciera się granica między światem żywych i zmarłych. Celtowie wierzyli, że w nocy z 31 października na 1 listopada złe i dobre duchy powracają na ziemię. Żeby przypodobać się owym duchom i demonom ówczesna ludność zaczęła przywdziewać na twarze upiorne maski i stroić się w kostiumy.

Historia rozświetlonej dyni

Oprócz przebieranek Halloween kojarzy się oczywiście z dynią, która od początku października zaczyna królować w naszym otoczeniu i wyszczerza na nas swoje przerażające oblicze. Nie bez kozery ten rozświetlony owoc stał się symbolem mrocznego święta. Jak głosi stara irlandzka legenda, niejaki Jack zawarł tajemny pakt z diabłem – mężczyzna miał oddać duszę za bogactwo. Niestety próbował oszukać diabła. Ten za karę skazał go na wieczną tułaczkę po świecie. Jack błąkał się wśród żywych, a drogę rozświetlał mu lampion, który z czasem przybrał formę upiornego rozświetlonego od wewnątrz straszydła. W celtyckim święcie Samhain świecący lampion symbolizował wędrującą duszę. Pierwotnie drążono maski w buraku, rzepie, brukwi czy ziemniaku, gdyż dynia dotarła do tych regionów dużo, dużo później.

Słowiańskie Dziady

Tak, jak ludy zachodu, przedchrześcijańskie plemiona Słowian i Bałtów miały swoje obrzędy, zwyczaje i rytuały związane z możliwością obcowania z duchami zmarłych, a nazywane dziadami, radeniczkami, przewodami lub dobrze nam znanymi... zaduszkami. Dziad to bezimienny przodek.

Nazwa święta wzięła się stąd, że była to pora, w której "dziady" wracały na ten świat, do swych dawnych domostw, po to by nawiedzić swoją rodzinę. Ta natomiast dbała o nie szykując dla nich strawę. Stąd też przynoszenie posiłków na groby, który jest kultywowany do dzisiaj w niektórych regionach Białorusi, Ukrainy i części regionu wschodniego Polski. Palono ogniska, by dusza mogła się ogrzać, czy przygotowywano specjalne sauny, by dusze mogły się obmyć. Współczesne stawianie palących się świec na grobach bliskich jest odniesieniem do zwyczajów naszych przodków. Wierzono, że oprócz życzliwych dusz przodków na ziemię schodziły też demony szkodliwe, np. wąpierze (upiory), które mogły chcieć rozliczyć się z ludźmi, którzy przyczynili się do ich potępienia, światło zaś miało funkcję ochronną, uniemożliwiającą wejście demonom do świata żywych.

Odpowiednikiem halloweenowej dyni u Słowian były kraboszki (nazywane również karaboszkami) – maski wykonane z drewna, które rozstawiano dookoła miejsca sprawowania dziadowych obrzędów. Ich wykonanie jest zapewne dużo trudniejsze od wydrążenia dyni.

Rytuały związane z praktykowaniem Dziadów mają swój niewątpliwy i niepowtarzalny urok, mający początek w przekonaniu, że duszom zmarłych, bez względu na wszystko, należy się szacunek i gościna. Kto może, niech pomoże zatem w tym szczególnym czasie błąkającym się na rozdrożach duszom. I nie ma znaczenia czy będą to zwyczaje celtyckie, czy słowiańskie. Liczy się pamięć o duszach, które wędrują samotnie, gdzieś w głębokich mrokach, a my możemy ogrzać je płomieniem świecy czy to tej nagrobnej, czy to tej świecącej we wnętrzu dyni.