Urlop opiekuńczy czy opieka nad dzieckiem PIP wyjaśnia

Urlop opiekuńczy, dni przeznaczone na opiekę nad dzieckiem lub zwolnienie z powodu siły wyższej można wykorzystać w przypadku wydarzeń wymagających pilnego wyjścia z pracy – wynika z wyjaśnień Państwowej Inspekcji Pracy. Każde z tych uprawnień udzielane jest na innych zasadach. Maksymalnie można skorzystać z dziewięciu dni wolnych od pracy.

Państwowa Inspekcja Pracy wskazała, że wśród uprawnień pracowniczych jest możliwość opuszczenia miejsca pracy w trybie pilnym na podstawie trzech różnych przepisów. Chodzi o zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej, urlop opiekuńczy lub zwolnienie na opiekę nad dzieckiem. To ostatnie uprawnienie przysługuje tylko rodzicom wychowującym dziecko, które nie przekroczyło 14 lat. 

Jak wyjaśniła PIP, możliwość opuszczenia pracy w trybie pilnym z powodu siły wyższej uregulowana jest art. 148¹ Kodeksu pracy, który uprawnia pracownika do zwolnienia od wykonywania pracy z powodu pilnych spraw rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem wymagających natychmiastowej obecności pracownika.

„Nie na każde wyjście z pracy można wziąć tzw. zwolnienie z powodu siły wyższej. Pracownik może z niego skorzystać, jeżeli zdarzenie jest nagłe, nie dało się go przewidzieć i na które nie miał on żadnego wpływu ani nie mógł mu zapobiec. To może być zasłabnięcie żony w pracy czy groźny upadek dziecka podczas lekcji wychowania fizycznego” – wskazał cytowany w komunikacie PIP  Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki.

Zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej przysługuje w wymiarze dwóch dni lub 16 godzin w roku i  można z niego skorzystać na cały dzień roboczy albo w godzinach. 

„Sposób korzystania z tego zwolnienia – w dniach czy godzinach – pracownik wskazuje w pierwszym składanym w tej sprawie wniosku w danym roku. Jeśli więc w 2025 r. brał już zwolnienie z powodu siły wyższej deklarując, że chce korzystać z tego uprawnienia w dniach, a pojawi się potrzeba kolejnego zwolnienia od pracy w tym roku, nie może już wnioskować o udzielenie go na kilka godzin. Warto więc przemyśleć tę decyzję już przy pierwszym wniosku w roku” – wyjaśnił Stanecki.

W przypadku niepełnego wymiaru czasu pracy liczba godzin zwolnienia powinna być zmniejszona proporcjonalnie do części etatu.

„Wniosek o zwolnienie z powodu siły wyższej można złożyć w dowolnej formie. Pracownik może więc poprosić o nie bezpośrednio, wysłać sms lub maila albo zadzwonić. Powinien przy tym uzasadnić potrzebę zwolnienia z pracy, ale nie musi wchodzić w szczegóły i nie ma obowiązku dokumentowania potrzeby korzystania z wolnego. Pracodawca nie może tego od niego wymagać” – wskazała PIP.

Za czas zwolnienia z powodu siły wyższej pracownikowi przysługuje połowa wynagrodzenia.

Uprawnienie związane z opieką nad dzieckiem przysługuje również w wymiarze 16 godzin lub dwóch dni i tu również od decyzji pracownika zależy czy opieka będzie sprawowana w wymiarze godzinowym. 

Ten rodzaj zwolnienia od pracy został uregulowany w art. 188 Kodeksu pracy i przysługuje tylko rodzicom wychowującym dziecko do lat 14. Wymiar czasu przeznaczonego na opiekę jest stały, niezależnie od liczby dzieci. 

„ Art. 189¹ mówi, że jeśli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka/dzieci są zatrudnieni, z opieki może korzystać tylko jedno z nich. Nie oznacza to co prawda, że rodzice nie mogą rozdysponować między siebie tego zwolnienia – mogą oni bowiem zdecydować, że każde z nich skorzysta z części tego uprawnienia (np. w wymiarze jednego dnia, byle nie w tym samym czasie). Jednak łącznie ich zwolnienie od pracy na opiekę nie może trwać dłużej niż 2 dni lub 16 godzin w danym roku” – wyjaśniła PIP.

Za zwolnienie od pracy przeznaczone na opiekę nad dzieckiem pracownikowi przysługuje pełne wynagrodzenie.

Urlop opiekuńczy

Z urlopu opiekuńczego pracownik może skorzystać na podstawie art. 173¹ § 1 Kodeksu pracy, gdy musi zapewnić osobistą opiekę osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym wymagającej znacznego wsparcia z poważnych względów medycznych. Zgodnie z tym przepisem, za członka rodziny uważa się syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka.

„Wniosek o ten urlop pracownik musi złożyć – w postaci papierowej lub elektronicznej – w terminie nie krótszym niż dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego uprawnienia” – wskazała PIP.

Urlop opiekuńczy jest bezpłatny i przysługuje w wymiarze pięciu dni rocznie. Okres urlopu opiekuńczego wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Wymiar każdego z uprawnień umożliwiających opuszczenie miejsca pracy w trybie pilnym określany jest na dany rok i w przypadku ich niewykorzystania nie przechodzi na kolejny. Oznacza to, że w danym roku kalendarzowym pracownik może skorzystać maksymalnie z dodatkowych dziewięciu dni wolnych, pod warunkiem spełnienia kryteriów określonych w Kodeksie pracy.

(mr/)