Rogowiarz, rogownik lub po kaszubsku różk - kim byli?

Powszechna w kulturze kaszubskiej tabaka potrzebuje właściwej oprawy - czyli kunsztownej tabakiery. Może być ona wykonana z różnych materiałów jednak najczęściej wykonywano ją z krowiego rogu. A sporządzenie takiej tabakiery było trudnym zadaniem.

"Tabaka to boskie ziele, zażywa ją chłop w kościele, kto wierzy w Boga, niech zażywa z mego roga. Chcemë le so zażëc!"- to  kaszubskie zaproszenie do skosztowania specyfiku możemy często usłyszeć z ust Kaszuby.

Zwyczaj zażywania tabaki, czyli zmielonych liści tytoniowych jest znany na Kaszubach już od XVII wieku. Tytoń przybył do Europy zza oceanu wraz z odkrywcami Nowego Świata. Rdzenni mieszkańcy Ameryki zarówno palili wysuszone liście, jak i wciągali nosem sproszkowaną roślinę. Obyczaj ten szybko znalazł naśladowców na Starym Kontynencie. Nie tylko w Europie, ale i w Azji tabaka ma swoją tradycję. Tak jest i na Kaszubach.

Liście tytoniowe uciera się na proszek w specjalnym naczyniu zwanym kachlą lub dënicą. Następnie dodaje się suszone zioła i aromatyczne rośliny, takie jak mięta, owoce jałowca, nawet strąki bobu czy fasoli. Często tabakę skrapia się wódką, spirytusem bądź nalewką bursztynową, by odpowiednio pachniała i miała właściwą wilgotność.

Mówi się na Kaszubach, że tabaka jest dobra na katar, ale i jest specyfikiem na męską potencję. Podobno dawniej podczas kazań kaszubski ksiądz zapraszał wiernych do zażycia tabaki, samemu dając przykład i dzieląc się własną tabakierą. Przy tym istnieje kolejność częstowania – pierwszą porcję wciąga częstujący, a dopiero potem reszta towarzyszy.

Tabaka, przechowywana była w kunsztownych tabakierach. Najczęściej były one wykonywane z krowiego rogu. Pracujący w tym materiale rzemieślnik to rogowiarz lub rogownik, po kaszubsku różk. Mistrzem tej dziedziny był m.in. Henryk Petk z Sierakowic.

Tabakiery rogowe wykonują wciąż Rudolf Kręcki i Jan Kazana. Na ekspozycji w Muzeum Kaszubskim w Kartuzach można obejrzeć tabakiery bursztynowe oraz tabakiery z rogu krowiego. Większość eksponatów została wykonana przez Leonarda Brzezińskiego z Wiela. Tabakiery ryte, okuwane w srebro bądź zdobione bursztynem to już dzieła współczesnego twórcy Rudolfa Kręckiego.

Wykonanie tabakiery to bardzo trudne zadanie. Rogi gotowano lub opalano nad ogniem, przez co róg robił się miękki i podatny na modelowanie w drewnianej formie. Po wyjęciu z formy róg wygładzano przy użyciu piaskowca i dłuta i polerowano popiołem z drzewa bukowego, kredą oraz lnianą lub wełnianą szmatką nasączoną olejem. W czubku wycinano dziurkę, przez którą wysypywało się tabakę, natomiast na przeciwległym końcu umieszczano drewniane denko – zatyczkę. Rogarze wykonywali także przedmioty ozdobne z rogu jak: grzebienie, spinki do włosów, kolczyki itp.