Wielkanoc ma wiele symboli, jednym z nich jest sympatyczny zając. Nie wiadomo do końca, dlaczego powiązano go z tym świętem. W dawnych wiekach był symbolem odradzającej się wiosną przyrody, kojarzony był z płodnością i witalnością.

Populacja zająca szaraka w naszym kraju od wielu lat systematycznie malała. W latach 70-tych w Polsce było ich 3 miliony, w 1980 r. niemal trzy razy mniej ? 1 mln 300 tys. osobników. Spadek liczebności zajęcy nastąpił w 1997 roku, wówczas oszacowano ich na 620 tys.

W Nadleśnictwie Kartuzy w 1997 roku występowało 1700 zajęcy. W 2010 r. zaledwie 600. Ich populacja dzięki zabiegom myśliwych ? wstrzymaniu polowań przy jednoczesnym większym odstrzale drapieżników (głównie lisów), zaczęła rosnąć. Według danych z tego roku na terenie kartuskich lasów żyje 3 tys. zajęcy

h3. Na zająca wciąż czyha wiele zagrożeń

Zając szarak jest typowym gatunkiem stepowym, który dobrze przystosował się do zróżnicowanego i rozdrobnionego krajobrazu rolniczego Europy. Występuje przeważnie na otwartych obszarach upraw rolniczych, w zadrzewieniach śródpolnych oraz w lasach.

Zając, który zdobywa pokarm głownie na polach, jest szczególnie zagrożony, ponieważ środki chemiczne stosowane w rolnictwie szybko kumulują się w jego organizmie. Dodatkowo ? najintensywniejszy czas oprysków przypada na czas rozrodu zająców. Młode zające giną często pod sprzętem rolniczym, w czasie sianokosów lub innych prac polowych.

Wpływ na śmiertelność tych ssaków ma także wycinanie zadrzewień i zakrzaczeń z powierzchni pól, ponieważ są one strefami osłonowymi dla zajęcy. Duże powierzchnie monokultur zbożowych stają się nieużytkami dla zajęcy. Wysoka i gęsta roślinność nie pozwala im obserwować otaczającego ich terenu, przez co nie mają poczucia bezpieczeństwa. Zimą śmiertelne są dla nich duże opady śniegu utrudniające poruszanie się. Natomiast deszcze i duża wilgotność sprzyjają zapadaniu na choroby (rozwój endopasożytów).

Naturalnym zagrożeniem zajęcy są drapieżniki, głównie lisy, jenoty, wydry, łasice, ptaki szponiaste, kruki, sowy, ale także wałęsające się koty i psy. Populacje zajęcy dziesiątkują też choroby, m.in. kokcydioza (występująca szczególnie w okresie wilgotnego i chłodnego lata), pastereloza, pseudogruźlica, bruceloza czy wścieklizna.

h3. Niezwykle płodne ssaki

Zające dojrzałość płciową osiągają już w pierwszym roku życia. Szarak aż przez 10 miesięcy w roku wykazuje fizjologiczną zdolność do rozmnażania się. Owulacja u samicy występuje kilka razy w roku. Tradycyjnie pierwsza ruja zaczyna się w połowie stycznia i następuje co około dwa miesiące. Ciąża trwa 40-43 dni.

W pierwszym wczesnowiosennym miocie ? w marcu, rodzi się zazwyczaj tylko jedno lub dwa młode (tzw. marczaki). W ciągu sezonu rozrodczego samica rodzi około 8 potomków (przy czterech ciążach w roku).

U zajęcy istnieje możliwość ponownej owulacji podczas trwającej ciąży ? po zapłodnieniu w ciele samicy mogą rozwijać się dwa płody w różnym wieku. Zjawisko to jest bardzo rzadkie wśród ssaków i ma spowodować większy potencjał rozrodczy populacji.

Wiosną można zaobserwować ciekawe zwyczaje godowe tego ssaka. Zarówno w dzień, jak i w nocy samce i samice zbierają się w grupy i odbywają szaleńcze gonitwy na otwartym terenie. Podczas rui, zwanej parkotami, samce zachowują się wobec siebie agresywnie. Staczają walki - stają na tylnych łapach, ?boksują? przednimi łapami i wzajemnie wyrywają sobie kępy włosów. Ale również samica często bije samca, kiedy nie jest gotowa do rozrodu. Zające nie wiążą się w pary. Preferują samotny tryb życia.

Zające nie kopią nor. Samica rodzi w zagłębieniu wyścielonym trawą zwanym kotlinką. Nowo narodzone młode mają futro i od razu widzą ? w przeciwieństwie do królików. Młode zające nie wydzielają też żadnego zapachu, przez co stają się niewyczuwalne dla drapieżników, tym samym mają większa szansę przeżycia.

Po porodzie matka opuszcza młode, by nie przekazać im własnego zapachu. Powraca, żeby karmić potomstwo najczęściej o zachodzie słońca. Nie trwa to dłużej niż 5-10 minut, po czym znów je opuszcza. Po dwóch tygodniach małe zające samodzielnie jedzą roślinny pokarm.

h3. Skoczek i... pływak

Zającowate mają nietypowe czaszki ? kości nie są zrośnięte na stałe i mogą się względem siebie przemieszczać. Taka czaszka pomaga im podczas uderzeń o podłoże przy długich skokach. Ug się nie łamią, tylko na chwilę przemieszczają, po czym wracają do pierwotnego położenia. Poza zającami takie czaszki mają też króliki, ryby oraz węże.

Zając bez rozbiegu skacze na wysokość 2 metrów. Może biegać z prędkością 80 km/h. Pojedyncze skoki wynoszą do 4 m. Ssaki te w normalnych warunkach nie wydają głosu. Charakterystyczne dźwięki zająca zwane kniazieniem, można usłyszeć tylko wtedy, gdy jest ranny lub czuje się zagrożony.

Ssaki te są też świetnymi pływakami, nie boją się wody, potrafią przepłynąć staw czy rzekę. Często rzucają się do wody uciekając przed drapieżnikami.

h3. Wielkanocny symbol

Dziś trudno wyobrazić sobie wielkanocne pocztówki i ozdoby bez zająca. To puchate zwierzę stało się jednym z symboli tych świąt prawdopodobnie w XVII wieku. Wielkanocny zając niosący w koszyku jajka stał się symbolem wiosennej odnowy życia. Jego dużą płodność utożsamiano z obfitością i pomnażaniem dóbr.

p=.
Dziś trudno wyobrazić sobie wielkanocne dekoracje bez zajączków.

Zwyczaj szukania prezentów pozostawionych przez zająca pochodzi z Niemiec. Według tradycji, w pierwszy dzień Świąt Wielkanocnych zostawia on drobne upominki w wystawionych przez dzieci koszyczkach ? najczęściej są to słodycze. Po przebudzeniu lub po śniadaniu domownicy szukają ukrytych prezentów.

(materiał nadesłany przez Nadleśnictwo Kartuzy)