Powrót bobrów w kartuskie lasy

Niezwykle inteligentny, bardzo rodzinny i nadzwyczaj zaradny - tak można w paru słowach opisać bobra, obecnie największego gryzonia Eurazji, występującego również na Kaszubach. Trudno w to uwierzyć, ale bóbr przed 150 laty niemal wyginął w naszym kraju.

We wczesnym średniowieczu bóbr należał do jednych z najpospolitszych zwierząt w Polsce. Trudno w to uwierzyć, ale w połowie XIX stulecia prawie wyginął w naszym kraju. A wszystko dlatego, że gryzoń ten stał się obiektem nadmiernych polowań.

h3. Wiele "zalet"

Wielorakie zalety bobrów poskutkowały tym, że chętnie na nie polowano. Ogon bobra, czyli plusk, ceniony był w Polsce jako potrawa postna- podawano go często podczas staropolskich wieczerzy wigilijnych, bo łuskowate bobrze ogony do złudzenia przypominały rybę. Również pozostałe mięso tego zwierzęcia traktowano jako smakołyk. Przed wiekami z bobrowego mięsa przyrządzano więc wyborne pieczenie, potrawki, a nawet kiełbaski. Dziś jednak wiemy, że mięso bobra nie jest zdrowe, ponieważ zawiera bardzo dużo cholesterolu.

Równie, a może nawet cenniejsze niż mięso były bobrze skórki, szczególnie te z czarnych bobrów. Budowa futra zwierzęcia sprawiała, że uszyte z bobrzych skór ubiory były nie tylko miłe w dotyku i eleganckie, ale też wyjątkowo ciepłe. W czasach średniowiecza bobrowe skóry stanowiły substytut pieniądza, płacono nimi m.in. podatki i kary.

Jednak najcenniejszą rzeczą, którą ?dostarczał? bóbr był strój bobrowy ? specyficzna wydzielina dodatkowych gruczołów płciowych bobra o zapachu piżma, inaczej zwana kastoreum. Była ceniona jako panaceum na wszelkie choroby, stosowano ją także w przemyśle perfumeryjnym oraz jako przyprawę kuchenną.

Twierdzono, że lecznicze właściwości miały również inne ?części? bobra. Zęby bobra powieszone na szyi dziecka miały zmniejszać ból ząbkowania, a sadło (skrom) świetnie nadawało się do leczenia ciężkich ran.

h3. Urzędnik na straży gryzoni

W X wieku, mimo tego że bóbr był w Polsce otaczany opieką udzielnych książąt, a polowania były zarezerwowane dla niewielkiej grupy myśliwych, liczebność bobrów sukcesywnie się zmniejszała. Bolesław Chrobry w XI w. wprowadził pierwsze regulacje prawne dotyczące ochrony i polowań na bobry. Ustanowiony został urząd bobrowniczego mającego sprawować opiekę nad bobrami i ich żeremiami.

Mimo tych zabiegów liczebność gryzoni zaczęła systematycznie spadać. W XIX stuleciu bobry występowały już tylko na wschodzie Polski, aż całkowicie wymarły w obrębie dzisiejszych granic naszego kraju.

h3. Powrót bobrów

Wyjątkowo pomyślny dla bobrów okazał się wiek XX. Po niemal stuletniej nieobecności słynny zwierz powrócił do polskich wód. Stał się bohaterem najbardziej udanej i spektakularnej ? obok restytucji żubrów ? reintrodukcji zainicjowanej w przez polskich naukowców. Do roku 2004 bóbr podlegał ochronie ścisłej, obecnie objęty jest ochroną częściową.

Dziś na terenach naszego kraju żyje już około 70 tysięcy przedstawicieli tego gatunku, skupionych głównie na terenach północno-wschodnich. Zasiedlają głównie nizinne tereny na północy kraju, w otoczeniu pięknych lasów, rzek oraz jezior, zamieszkują wody wolno płynące z bogatą szatą roślinną. Żywią się m.in. kruchą korą drzew i gałązkami głównie topoli i wierzby, roślinami zielnymi wodnymi i przybrzeżnymi. Bobrów nie brakuje także na Kaszubach.

Jednak ochrona i aktywna restytucja spowodowały, iż bóbr w odniesieniu do gospodarki człowieka stał się zwierzęciem konfliktowym. Jego oddziaływanie na środowisko sprawiło, że coraz częściej postrzegany jest jako szkodnik. Powoduje zalewanie łąk i pól, zgryza i ścina drzewa, niszczy groble, wały a nawet podkopuje drogi komunikacyjne. W niektórych rejonach bobry są bardzo uciążliwymi sąsiadami.

h3. Gdzie można spotkać bobra?

Bobry powróciły również na teren Nadleśnictwa Kartuzy. Rodziny gryzoni zamieszkują w Leśnictwie Kamionka, na samym skraju nadleśnictwa, oraz w Leśnictwie Niepoczołowice, w rezerwacie przyrody Szczelina Lechicka.

- Mają tu spokój i nikomu nie szkodzą - mówi leśniczy z Niepoczołowic, Krzysztof Sieniek - Zbudowały żeremia, specjalne konstrukcje złożone z gałęzi i fragmentów roślin. W środku takiego żeremia znajduje się komora mieszkalna z wejściem ukrytym pod wodą.

Natomiast w Leśnictwie Kamionka bobry upodobały sobie okolice pewnego jeziora. W jego pobliżu wykopały sobie nory.

- Bobry żyją u nas już od dobrych kilku lat ? mówi Zbigniew Suchta, leśniczy Leśnictwa Kamionka. - Przebywa tu około pięciu sztuk tych gryzoni. Nie budują tam co prawda żeremi, ale nad samą wodą wykopują nory w skarpach.

h3. Drwal, inżynier, czyścioch i monogamista

Bóbr jest wyjątkowo wprawnym inżynierem i drwalem. Potrafi ściąć swoimi siekaczami drzewo o metrowej średnicy, aby zbudować tamę czy żeremie. Zwierzęta te są prawdziwymi "czyściochami" - bardzo dbają o czystość swojego mieszkania, które jest podzielone na kilka pomieszczeń służących określonym celom. Stale je powiększają, sprzątają i naprawiają.

Co ciekawe, bóbr jest typowym monogamistą, bardzo ceni życie rodzinne, a swojemu małżonkowi dochowuje wierności przez całe życie. Bobry uczone są rodzinnego życia już od małego ? młode bobry pozostają w domu rodzinnym przez 2 lata pomagając przy wychowaniu młodszego rodzeństwa. Gody bobrów trwają od stycznia do marca.

Bobry to zwierzęta, które mają silnie rozwinięty system komunikacji ? obierają specjalne pozy, wysyłają sygnały dotykowe. Łatwo porozumiewają się między sobą podczas zabiegów sanitarnych. Trzeba pamiętać bowiem, że bóbr bardzo dba o swoja higienę. Podczas toalety bobry pomagają sobie wzajemnie i często zamieniają się rolami.

Bóbr prowadzi typowo nocny tryb życia. Nie dość, że trudno go zobaczyć w środku dnia, to jest zwierzęciem dość płochliwym. Jednak w obliczu zagrożenia bóbr nie omieszka poinformować o nadchodzącym niebezpieczeństwie swoich pobratymców ? wówczas bije swoim ogonem o powierzchnię wody.

Bobra bardzo ciężko jest zaobserwować w świetle dziennym. Jedynie można dostrzec ślady jego bytowania ? misternie zbudowane żeremia i tamy, a wokół poobcinane drzewa i poobgryzane gałęzie.

(oprac. na podst. materiałów przygotowanych przez Nadleśnictwo Kartuzy)