Nie wyobrażamy sobie Świąt Bożego Narodzenia bez pachnącej lasem choinki, a także zawieszonej nad drzwiami jemioły. Wielu wybiera naturalne drzewka, jodłę czy świerka, które dziś można nabyć głównie od plantatorów - Nadleśnictwo Kartuzy od kilku lat sprzedaje już tylko niewielkie ilości choinek.

bq. I drzewa mają swą wigilię...
W najkrótszy dzień Bożego roku,
Gdy błękitnieje śnieg o zmroku:
W okiściach, jak olbrzymie lilie,
Białe smreczki, sosny, jodły,
Z zapartym tchem wsłuchane w ciszę,
Snują zadumy jakieś mnisze
Rozpamiętując święte modły.
*(L. Staff, Wigilia w lesie)*

Do końca lat 90. ubiegłego wieku choinek dostarczały głownie Lasy Państwowe, w latach 80-tych pozyskiwano ich ok. 6 tys., a w 90-tych tylko ok. 3 tys. rocznie. Ilość pozyskiwanych choinek zmniejszała się z roku na rok, a od ubiegłego roku Nadleśnictwo Kartuzy prowadzi niewielką sprzedaż tylko w leśnictwach. Głównym tego powodem jest ogromna ilość na rynku choinek od prywatnych plantatorów, którzy oferują choinki odpowiednio uformowane o bardzo ładnym pokroju.

Produkcję choinek prowadzi się na specjalnych powierzchniach znajdujących się najczęściej pod liniami wysokiego napięcia, lub specjalnych plantacjach założonych na obrzeżach drzewostanów. W 1997 r., kiedy stała się modna jodła kaukaska, założono w nadleśnictwie jej plantacje na powierzchni 1,5 ha. Z tych plantacji wszystkie choinki zostały już wycięte, a na nowe ? jako, że jodła rośnie bardzo wolno trzeba będzie poczekać jeszcze parę lat.

h3. Świerk pospolity ? najpopularniejsze świąteczne drzewko

Piękny zapach, ostre kłujące igły i charakterystyczne długie podłużne szyszki, to jedne z głównych cech rozpoznawczych świerka pospolitego (Picea abies). W stanie naturalnym występuje w Polsce w dwóch obszarach: na północnym wschodzie i na południu, głównie w górach, gdzie tworzy naturalne bory. Obecnie jest jednym z podstawowych gatunków lasotwórczych w Polsce. Wchodzi także w skład większości drzewostanów w Nadleśnictwie Kartuzy. Został tu wprowadzony w okresie zaboru pruskiego, jako gatunek szybko rosnący o szerokim zastosowaniu. Powstały wówczas monolity świerkowe, które niestety łatwo ulegają szkodnikom owadzim. Świerk rośnie chętnie z sosną i bukiem, tworząc często tu spotykane lasy mieszane.

Świerk oprócz znaczenia dla gospodarki leśnej jest również ważny dla tradycji bożonarodzeniowej, stanowiąc nieodzowny element świątecznych przygotowań. Pierwowzorem bożonarodzeniowego drzewka w tradycji ludowej były gałązki świerkowe lub jodłowe, którymi dekorowano izby. Ich zieleń była symbolem odnowy, zwycięstwa odradzającego się życia czy zapowiedzią obfitych plonów. Dzisiejsze dekorowanie świerka to jedna z najmłodszych tradycji wigilijnych. Tradycyjne choinki przywędrowały do Polski podczas zaboru pruskiego na przełomie XVIII i XIX w. z ziem alzackich.

W XIX w. wśród leśników w Karpatach istniał zwyczaj przynoszenia wierzchołka jodły lub świerka z pierwszego drzewa ściętego na zrębie. Taką choinkę osadzano przed domem i przystrajano kolorowymi papierkami lub torebkami nasiennymi miesiącznicy trwałej (tzw. judaszowe srebrniki), co miało ochronić zabudowania leśniczówki przed najściem wilków.

Na Kaszubach zwyczaj stawiania choinki pojawił się dość późno, dopiero na początku XX wieku. Początkowo pojawił się w miastach, a następnie w bogatszych domach na wsi. Ludzie biedni nie mogący sobie pozwolić na zakup świątecznego drzewka, stawiali na stole mirtę w doniczce i przyozdabiali ją podobnie jak choinkę. Z biegiem lat zmieniły się ozdoby choinkowe. Dawniej były to najczęściej słodkości, owoce lub ręcznie wykonane ozdoby z papieru, słomy lub innych materiałów. Pod choinką stawiano żłóbek z Dzieciątkiem lub szopkę. W niektórych kaszubskich domach można spotkać ręcznie malowane bombki nawiązujące zdobnictwem do kaszubskich haftów.

h3. Szumią jodły na gór szczycie...

Jodła pospolita to jedno z najpotężniejszych, najbardziej majestatycznych drzew w Polsce. To piękne, zimozielone drzewo, pokrojem przypominające świerka. Korona początkowo stożkowata, później przypominająca kolumnę ze spłaszczonym na kształt ?bocianiego gniazda" wierzchołkiem. Na tle innych drzew iglastych jodła pospolita wyróżnia się wyraźnie jasną, srebrzystopopielatą i stosunkowo gładką korą oraz stojącymi szyszkami, przypominającymi z daleka świece, które po dojrzeniu całkowicie rozpadają się na drzewie pozostawiając na gałęziach jedynie sterczące trzpienie ( dlatego nigdy nie znajduje się pod drzewami całych szyszek).

Występuje w Polsce przede wszystkim na Pogórzu Karpackim. Polskie jodły rozsławił Włodzimierz Wolski w swoim libretcie do opery ?Halka?. Jego fragment, za sprawą Stanisława Moniuszki, stał się jedną z najbardziej znanych arii operowych. Któż w Polsce nie zna słów:
Szumią jodły na gór szczycie,
Szumią sobie w dal!
I młodemu smutne życie,
Gdy ma w sercu żal...

Na terenie Nadleśnictwa Kartuzy jej duże drzewostany występują w Leśnictwie Uniradze, przy ścieżce archeologicznej, nieopodal kurhanów. Część z nich specjalnie się grodzi, gdyż siewki jodły dla zwierzyny stanowią smakowity kąsek. Jodła jest gatunkiem trudnym w hodowli, gdyż należy do drzew najbardziej cienioznośnych, wymagając w młodości zaledwie 5 proc. światła pełnego jako minimum. Przez pierwsze 20 lat rośnie bardzo wolno. Dopiero w wieku 20-40 lat wchodzi w fazę ?pędzenia?, osiągając wówczas ponad półmetrowe roczne przyrosty wysokości.

Bogata jest symbolika jodły w kulturze i sztuce. Według Władysława Kopalińskiego drzewo to uosabia wzniosłość, pychę, dumę, królewską urodę, potęgę, długowieczność, stałość, śmiałość... Rzymianie wróżyli z szumu jodeł i zachowania się ptaków siedzących na nich. Sen pod tym drzewem zalecali jako lekarstwo w wielu chorobach. W polskich górach deski jodłowe były nieodzowne na trumny, w nich bowiem nieboszczyk mógł liczyć na spokojny, wieczny odpoczynek i nie musiał się włóczyć po świecie jako zły duch. W medycynie ludowej stosowano napary z igliwia i olejek jako lekarstwo na kaszel i do inhalacji górnych dróg oddechowych.

Bardzo cenna jest żywica jodłowa, która występuje nie w drewnie jak u sosny, lecz w pęcherzykach pod korą. W przeszłości była zbierana i używana do klejenia soczewek optycznych. Mało znanym, a bardzo cennym produktem jodły jest miód spadziowy, który posiada nie tylko specyficzne zabarwienie, ale także szczególny smak. Drewno jodłowe było zawsze wysoko cenione w budownictwie. Służyło też do wyrobu sprzętów gospodarstwa domowego, a w średniowieczu nawet do budowy wodociągów ? zmurszałe w środku pnie starych jodeł okazywały się być bardzo przydatne jako rury odprowadzające wodę.

Dzisiaj jodła jest coraz popularniejszym drzewkiem, które stawiamy w domach w okresie Bożego Narodzenia. Powodzeniem cieszy się jodła kaukaska, której cena znacznie przewyższa świerkowe drzewka. Jej igły utrzymują się dłużej, nawet kilka tygodni. Nie sypią się także po uschnięciu. Niestety jodłowe igły nie posiadają takiego aromatu, jak świerkowe.

h3. Jemioła ? przynosi miłość i zgodę

Mimo że Święta Bożego Narodzenia kojarzą się nam z przede wszystkim z przyozdobioną, błyszczącą światełkami choinką, to niektórym trudno wyobrazić sobie Wigilię także i bez jemioły. Jemioła występuje na terenie niemal całej Europy oraz w południowej i zachodniej Azji. W Polsce gatunek często spotykany. Jest to roślina półpasożytnicza, sama syntetyzuje substancje odżywcze, podczas gdy wodę i sole mineralne pobiera od drzewa-żywiciela. Roślina ta wytwarza przyssawki, które wrastają w drewno, transportujące wodę z korzeni do korony. Dzięki temu jemioła ma dostęp do składników odżywczych pobieranych z drzew i w pewien sposób szkodzi swojemu żywicielowi. Osłabia przyrosty drzewa, powoduje zmiany chemiczne w drewnie, przez co znacznie wpływa na jego jakość.

Jemioła jest półpasożytem, osłabia przyrosty drzewa, powoduje zmiany chemiczne w drewnie

Jemioła ma niezwykle ciekawą taktykę rozmnażania. Owocuje zimą, ponieważ wtedy przylatują do nas jemiołuszki ? skrzydlaci goście ze Skandynawii, dzięki którym jemioła może się rozmnażać. Jemiołuszki wyłuszczają i przenoszą nasiona na inne drzewa podczas żerowania na owocach. W niektórych rejonach proces rozprzestrzeniania się jemioły i atakowania przez nią kolejnych drzew jest bardzo nasilony i niezwykle uciążliwy. Nie istnieje skuteczna metoda zwalczania tego półpasożyta. Jedyną formą jego ograniczania jest wycięcie drzewa, które już zostało zasiedlone. Nie robi się jednak tego celowo, a jedynie przy okazji planowanych cięć w lesie.

Chętnie jemiołę jedzą nie tylko leśne zwierzęta ? sarny, jelenie czy zające. Na wsiach dodawano ją do karmy królików, kóz, owiec i koni. W zachodniej Europie gospodarze dawali jemiołę krowom, które się ocieliły. Miało to zapobiegać krwotokom. Jemioła jest rośliną leczniczą - ekstrakt z jemioły wzmacnia organizm, reguluje przemianę materii, pomaga osobom z nadciśnieniem, miażdżycą, wzmacnia serce i jednocześnie koi nerwy. Jemioła odgrywała też ważną rolę w dawnych wierzeniach i obyczajach, rolę taką w niektórych krajach zachowała także współcześnie.

Owoce jemioły pospolitej.

W starożytności jemioła pospolita uważana była za dar bogów, przypisywano jej właściwości magiczne. Szczególnie rośliny rosnące na dębach (ew. okazy podobnego do jemioły gązewnika) uchodziły z talizman, ponad który nie było większej świętości. Druidzi traktowali ją w sposób szczególny ? ścinanie jemioły było ważnym obrzędem w ich wierzeniach. Zbierano ją w dniu zimowego przesilenia dnia z nocą, a także na przełomie wiosny i lata. Ścięte pędy świętej jemioły leczyły niemal wszystkie choroby, jednały pomyślność, włożone do wazonu lub podwieszone pod sufitem chroniły dom przed złymi mocami, zapobiegały pożarom, a już powstałe wygaszały.

Jemioła to popularny element świąt.

Dziś jemiołę wieszamy nad drzwiami, by na cały dom mogła rozsiewać swoją dobroczynną moc ? przynosić zgodę, miłość, a przede wszystkim szczęście. Podobno, gdy staniemy pod jemiołą, wypowiemy życzenie i zerwiemy jeden z jej owoców, to nasze życzenie się spełni. Pod jemiołą całują się też zakochani, a zwaśnionym osobom łatwiej się pogodzić. Według zwyczaju wigilijnego pęku jemioły nie możemy jednak po Świętach wyrzucić. Powinien on przez cały rok znajdować się w domu, gdyż inaczej dobroczynna moc rośliny zniknie.

Jemioła symbolizuje zgodę, miłość, szczęście.

(materiał nadesłany przez Nadleśnictwo Kartuzy)