Duchy przodków przybywają. Kaszubskie "Halloween" na cmentarzu

W okresie Wszystkich Świętych na Kaszubach kultywowano zwyczaj dziś już całkowicie zapomniany. Grupa chłopców poprzebieranych za diabły, czarownice i maszkary, wyposażona w specjalne instrumenty urządzała koncert na cmentarzu. Miał on za zadanie odpędzenie złych duchów, które przeszkadzałyby wejść na cmentarz duszom potępionym.

Pamięć o tych, którzy odeszli i łączność ze światem zmarłych była niegdyś na Kaszubach związana z szeregiem obrzędów i zwyczajów. Szacunek dla zmarłych nie ograniczał się jedynie do wizyty na cmentarzu czy przystrojenia grobu i zapalenia zniczy. Ale zwyczaj palenia świec na grobach był bardzo ważny, ponieważ wierzono, że to przynosi duszy wielką ulgę i jest dla niej darem¹.

W nocy z Wszystkich Świętych na Dzień Zaduszny odbywał się natomiast niecodzienny i dziś już zupełnie zapomniany obrzęd. 

(...) W nocy z Wszystkich Świętych na Dzień Zaduszny odbywał się dawniej zwyczaj, o którym dziś już się nie pamięta. Grupa chłopców wyposażonych w specjalne instrumenty (diabelskie skrzypce, grzechotka, klekotka, sznera, knara i burczybas), poprzebieranych za diabła, czarownice i inne maszkary, urządzała koncert na terenie cmentarza. Chodziło o to, aby odpędzić złe duchy, które przeszkadzały wejść na cmentarz potępionym duszom. Złe duchy i czarownice zatrzymywały te dusze poza cmentarzem zwabiając je na orgie. Muzykujący przebierańcy chcieli zaś przyciągnąć je na cmentarz, gdzie mogłyby doznać wybawienia (...)². 

Jak czytamy w źródłach dotyczących historii i tradycji naszego regionu, w dzień Wszystkich Świętych, po powrocie z cmentarza starano się zachować skupienie i ciszę. Unikano niepotrzebnego hałasu i zgiełku. Wieczorem zabraniało się gwizdania. Nie wypuszczało się też na wolność psów wierząc, że zwierzę to ma zdolność widzenia duchów i mogłoby im przeszkadzać w wędrówkach³. 

(...) Jeżeli ktoś musi wieczorem gdzieś iść, powinien trzymać się środka drogi. Masowy exodus dusz z cmentarza powoduje, że człowiek mógłby im przeszkadzać, a nawet którąś podeptać. Dusze zaś lubią iść nie szerokim traktem, ale po bokach drogi, a najlepiej stegną czyli ścieżką(...)⁴. 

Według kaszubskich wierzeń są też duchy, które bywają okrutne i nie należy ich drażnić:

(...) kto zaś noc zaduszną spędziłby w kościele, zostałby przez nie żywcem rozszarpany. Na ten temat krąży wśród ludu wiele opowiadań zawierających dziwne zdarzenia, niekiedy mrożące krew w żyłach. W związku z przytoczonymi wierzeniami istniał też ongiś na Kaszubach zwyczaj stawiania na parapetach okiennych jadła dla duchów odwiedzających domostwa w noc zaduszkową. Niekiedy zastawiano dla nich jedzeniem stół. Nagminnie palono też w piecach, by duchy mogły się przy nich ogrzać (...)⁵.

W noc Wszystkich Świętych dbano też, by na stołach nie leżały pozostawione noże i widelce. Wierzono bowiem, że wędrujące dusze mogłyby się o nie pokaleczyć. 

Co istotne, w Dzień Zaduszny nie podejmowano żadnych większych prac czy to w polu, czy na gospodarstwie. Wierzono, że "cała ziemia aż roi się od dusz wędrujących w poszukiwaniu wybawienia"⁶.

Żródła: